Menopauza – piękno dojrzałości. Naturalne metody na odzyskanie równowagi i sił witalnych

Menopauza (klimakterium, przekwitanie) jest naturalnym etapem w życiu każdej kobiety, który zazwyczaj występuje w wieku okołomenopauzalnym, między 45. a 55. rokiem życia. Jest to czas, w którym organizm kobiety przechodzi przez stopniową zmianę w produkcji hormonów, co może prowadzić do różnorodnych objawów oraz wymagać dostosowania się do nowych warunków. Niektóre kobiety przechodzą przez nią łatwiej, inne potrzebują specjalistycznej pomocy ze względu na jej uciążliwe objawy. Zrozumienie kompleksowości menopauzy, obejmującej zmiany fizyczne, emocjonalne, poznawcze i seksualne, jest więc kluczowe z punktu widzenia kobiety a także jej bliskich.

Co to jest menopauza?

Menopauza jest fizjologicznym momentem w życiu kobiety, który następuje, gdy przestaje ona regularnie menstruować na nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy z rzędu. Początki menopauzy są zatem wyznaczane w sposób retrospektywny, od ostatniej miesiączki. Wyróżniamy również menopauzę chirurgiczną, która jest menopauzą spowodowaną zabiegiem obustronnego usunięcia jajników.

Średnia wieku wystąpienia menopauzy to zazwyczaj między 45. a 55. rokiem życia, jest to jednak zróżnicowana wartość, którą determinują m.in.: predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu, a także masa ciała. Kobiety palące i nierodzące zazwyczaj szybciej doświadczają menopauzy.¹Większa zawartość tkanki tłuszczowej, która jest źródłem estronu, opóźnia początki klimakterium, tym samym u kobiet niedożywionych bądź będących na diecie wegetariańskiej proces ten następuje wcześniej. Za przedwczesną menopauzę uważa się jej wystąpienie przed 40 rokiem życia.²

Podsumowując, zanik menstruacji jest wynikiem naturalnego zmniejszenia się produkcji hormonów przez jajniki, w szczególności estrogenów i progesteronu i sygnalizuje zakończenie cyklu rozrodczego kobiety. ³

Fazy menopauzy

Menopauza nie występuje natychmiastowo, ale jest procesem stopniowego zmniejszania się funkcji jajników. Kilka lat przed samą menopauzą kobieta przechodzi przez fazę przedmenopauzalną, kiedy to jej cykle menstruacyjne mogą być nieregularne, a poziomy hormonów wahają się. Definiując okres okołomenopauzalny, jest to czas w którym zaczynają się pojawiać nieregularne miesiączki, aż do ostatniej normalnej miesiączki. Po menopauzie następuje faza pomenopauzalna, która obejmuje całkowity okres po ostatniej miesiączce. ⁴

Objawy menopauzy

Objawy menopauzy mogą być różnorodne i odmienne w zależności od kobiety. Mogą obejmować uderzenia gorąca, nocne poty, zaburzenia snu, zmiany nastroju, suchość pochwy, zmniejszenie libido, problemy z koncentracją oraz osteoporozę. Niektóre kobiety mogą również doświadczać wzrostu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.⁴ 

W okresie przedmenopauzalnym dominują objawy tj.: uderzenia gorąca i nocne poty oraz zakłócenia snu. Po menopauzie natomiast, dominują objawy ze strony układu moczowo-płciowego, w tym częste oddawanie moczu także w nocy i suchość pochwy.

Najbardziej charakterystycznym objawem są uderzenia gorąca i nocne poty, które dotykają aż 65% kobiet. Zwykle spontaniczne uczucie ciepła, odczuwane jest w klatce piersiowej, twarzy i szyi, często towarzyszą mu pocenie się i dreszcze, a także kołatanie serca i niepokój. Szereg tych nieprzyjemnych objawów trwa zazwyczaj ok. 5 minut (rzadko do 30 minut), sprzyjać im może wysoka temperatura otoczenia lub pikantne i gorące napoje oraz jedzenie. ¹ U większości kobiet objawy te, stopniowo zanikają w okresie pomenopauzalnym.

Wyściółka pochwy u kobiet przed menopauzą jest grubsza, bardziej unaczyniona i nawilżona. Jednakże, po wejściu w ten etap życia, gdy poziom estrogenów zaczyna spadać, zmiany stają się zauważalne. Nabłonek pochwy staje się cieńszy, suchy i traci swoją naturalną barierę. Elastyczność pochwy również maleje, może nawet nastąpić jej zwężenie i skrócenie. To z kolei może prowadzić do różnych dolegliwości, takich jak zapalenie pochwy, które manifestuje się nieprzyjemnymi objawami, takimi jak brązowa lub żółtawa wydzielina. Na tym etapie niezbędna jest wizyta u ginekologa i regularne badania. Objawy pozornie charakterystyczne dla menopauzy, mogą świadczyć o poważniejszych schorzeniach, które wymagają oceny specjalisty. ¹

Wykazano, że ryzyko wystąpienia objawów depresyjnych w okresie menopauzy znacząco wzrasta, nawet dwukrotnie aż do czterokrotnie, w porównaniu z okresami przedmenopauzalnymi. Te objawy depresyjne, często towarzyszące menopauzie, są ściśle związane z fluktuacjami hormonalnymi oraz obecnością symptomów naczynioruchowych. Ponad to spory odsetek kobiet, zgłasza zaburzenia funkcji poznawczych tj.: epizody zapominania, są to jednak subtelne i przemijające objawy.¹

Zarządzanie objawami i leczenie farmakologiczne

Chociaż objawy menopauzy mogą być trudne, istnieją różne sposoby ich zarządzania. Można zastosować terapię hormonalną, suplementy diety, zmiany w stylu życia, takie jak zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna, oraz techniki relaksacyjne, takie jak joga czy medytacja. Ważne jest również utrzymanie regularnych wizyt u lekarza, który może doradzić w wyborze najlepszych opcji leczenia.

Hormonalna terapia zastępcza jest skuteczną interwencją w łagodzeniu objawów związanych z menopauzą. Odpowiednio dobrany preparat estrogenowy lub estrogenowo-progesteronowy, łagodzi większość objawów naczynioworuchowych, jak uderzenia gorąca oraz objawy ze strony układu moczowo-płciowego.

Terapia hormonalna nie wskazana jest m.in.: u kobiet palących, otyłych, cierpiących na migreny i chorujących na nadciśnienie, gdyż zwiększa to ryzyko powstawania działań niepożądanych. Głównym działaniem niepożądanym antykoncepcji jest jej działanie prozakrzepowe, co skutkować może powikłaniem zakrzepowo-zatorowym. Ograniczenie tego niekorzystnego efektu ubocznego w pewnym stopniu, możliwe jest dzięki zastosowaniu form innych niż doustne np.: podawanych przezskórnie w postaci plastrów.¹

Osteoporoza jest istotną przyczyną zachorowalności i śmiertelności u kobiet po menopauzie. Spowodowane jest to poprzez częściowo przyspieszoną utratę masy kostnej, która następuje po menopauzie, w następstwie niedoboru estrogenów. Terapia hormonalna może w pewnym stopniu zapobiegać osteoporozie, wykazano iż zwiększyła gęstość mineralną kości tym samym zmniejszyła częstość złamań.³

Suplementacja i dieta

Terapia ziołowymi suplementami diety, mogą wesprzeć przejścia przez okres menopauzy. Obserwowany jest ich subtelny efekt terapeutyczny. Fitoestrogeny (izoflawony zawarte w koniczynie czerwonej i soi), to związki o budowie niesteroidowej, wiążące się z receptorami estrogenowymi. Do surowców ziołowych zawierających te „naturalne hormony”, ale i inne cenne substancje należą:

• Soja, koniczyna czerwona– łagodzi uderzenia gorąca, zwiększa gęstość mineralną kości, zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, poprawa objawów moczowo-płciowych.
• Niepokalanek– łagodzi stany lękowe i zaburzenia naczynioruchowe.
• Męczennica i dziurawiec– zmniejszają objawy naczynioruchowe oraz łagodzi bezsenność, depresje, złość i bóle głowy.
• Melisa, waleriana, chmiel, rumianek– zmniejszają objawy zaburzeń snu.
• Siemię Lniane– zmniejsza uderzenia gorąca, obniża poziom cholesterolu, zmniejsza ryzyko chorób krążenia.
• Lukrecja, anyż, szałwia, pokrzywa, olej z wiesiołka– zmniejszają uderzenia gorąca.
• Miłorząb– zwiększa libido, poprawia pamięć i koncentracje.
• Kozieradka– zmniejszenie objawu nocnych potów i uderzeń gorąca.
• Zeń-szeń– poprawia funkcje seksualne, zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, łagodzi uderzenia gorąca.^{5 6}

Szczególną ostrożność należy zachować wybierając terapię: żeń-szeniem, dziurawcem i niepokalankiem, ze względu na ryzyko działań niepożądanych i interakcji. Nie ma obecnie zdefiniowanych terapii ziołowych, które wykazałyby spójne, klinicznie znaczące korzyści w leczeniu objawów menopauzy. Ten brak spójnych dowodów może nie wynikać z nieskuteczności terapii, ale raczej może wskazywać na potrzebę bardziej rygorystycznych badań. ^{2  7}

Jedną z kluczowych funkcji witaminy D jest regulacja wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego oraz utrzymanie właściwej gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Wraz z malejącym poziomem estrogenów, kobiety w okresie menopauzy są bardziej podatne na utratę masy kostnej i osteoporozę. Witamina D może pomóc w zapobieganiu osteoporozie poprzez wspieranie zdrowego metabolizmu wapnia i utrzymanie gęstości mineralnej kości. Ponadto, kontroluje wzrost komórek wyściółki pochwy oraz redukuje objawy związane z układem moczowo-płciowym u kobiet w menopauzie, a także reguluje funkcję odpornościową, wpływa na stan zdrowia psychicznego i wykazuje działanie hamujące proliferację komórek nowotworowych. Wykazano również jej pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy oraz profil lipidowy.⁸Zapotrzebowanie na witaminę D może być zwiększone u kobiet w okresie menopauzy, zwłaszcza jeśli występuje niewystarczająca ekspozycja na światło słoneczne, główne źródło naturalnej witaminy D. Dlatego też ważne jest, aby regularnie monitorować poziom witaminy D we krwi i dostosowywać suplementację lub żywienie w zależności od indywidualnych potrzeb i zaleceń lekarza.⁹

Wyniki niewielkich, ograniczonych badań wskazują, że stosowanie witaminy E dopochwowo może być efektywne w redukcji objawów zespołu moczowo-płciowego u kobiet w okresie menopauzy. Do objawów które uległy poprawie należą: suchość pochwy, pieczenie, świąd i ból. Należy jednak prowadzić dalsze badania w celu potwierdzenia jej skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. ¹⁰

Zalecane postępowania dietetyczne:

Na podstawie ^{11 12}

Akceptacja i wsparcie

Redukcję napięcia emocjonalnego może pomóc zredukować aktywność fizyczna – 30 minut każdego dnia, w postaci jogi, spaceru, roweru, pilatesu czy nordic walking. Warto również rozważyć stosowanie medytacji lub praktyki uważności za pomocą takich metod jak:

• Metoda Silvy
• Trening Jacobsona
• Trening autogenny Schultza

Menopauza może być emocjonalnie i fizycznie wymagającym czasem w życiu każdej kobiety, należy pamiętać o wykonywaniu regularnych badań profilaktycznych, tj.: mammografia i cytologia. Ważne jest też, aby znaleźć wsparcie wśród bliskich, przyjaciół oraz profesjonalistów zdrowia, którzy mogą pomóc zrozumieć i radzić sobie z różnymi aspektami tego okresu. Akceptacja zmian hormonalnych i pozytywne podejście do nowego etapu życia, może być kluczowe dla zachowania dobrego samopoczucia.

Autorka: farmaceutka Monika Kompala

Bibliografia

1. Takahashi, T. A. & Johnson, K. M. Menopause. Med Clin North Am 99, 521–534 (2015).
2. Nelson, H. D. Menopause. The Lancet 371, 760–770 (2008).
3. Menopause | Women’s Health Across the Lifespan, 2e | AccessMedicine | McGraw Hill Medical. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25kc002d.han.uni.opole.pl/content.aspx?sectionid=213570572&bookid=2575&Resultclick=2#1178343895.
4. Menopause and Postmenopausal Hormone Therapy | Harrison’s Principles of Internal Medicine, 21e | AccessMedicine | McGraw Hill Medical. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25kc002d.han.uni.opole.pl/content.aspx?sectionid=265440865&bookid=3095&Resultclick=2#1198716527.
5. Kargozar, R., Azizi, H. & Salari, R. A review of effective herbal medicines in controlling menopausal symptoms. Electron Physician 9, 5826–5833 (2017).
6. Ebrahimi, A., Tayebi, N., Fatemeh, A. & Akbarzadeh, M. Investigation of the role of herbal medicine, acupressure, and acupuncture in the menopausal symptoms: An evidence-based systematic review study. J Family Med Prim Care 9, 2638 (2020).
7. Johnson, A., Roberts, L. & Elkins, G. Complementary and Alternative Medicine for Menopause. J Evid Based Integr Med 24, (2019).
8. Kim, M., Kim, T.-H., Lee, H.-H., Kim, H. Y. & Oh, M.-J. The Role of Vitamin D in Menopausal Medicine. Kosin Medical Journal 31, 97–102 (2016).
9. Mei, Z., Hu, H., Zou, Y. & Li, D. The role of vitamin D in menopausal women’s health. Front Physiol 14, 1211896 (2023).
10. Porterfield, L. et al. Vaginal Vitamin E for Treatment of Genitourinary Syndrome of Menopause: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. J Menopausal Med 28, 9–16 (2022).
11. Erdélyi, A. et al. The Importance of Nutrition in Menopause and Perimenopause—A Review. Nutrients 16, (2024).
12. Moslehi, N., Mirmiran, P., Tehrani, F. R. & Azizi, F. Current Evidence on Associations of Nutritional Factors with Ovarian Reserve and Timing of Menopause: A Systematic Review. Advances in Nutrition 8, 597 (2017).