Trądzik dorosłych: przyczyny, badania, leczenie, dieta

Trądzik zwyczajny (łac. acne vulgaris) jest przewlekłą chorobą zapalną gruczołów łojowych i ujść mieszków włosowych. Jest jedną z najczęstszych chorób skóry, ponieważ dotyczy 80-100% osób pomiędzy 11 a 30 rokiem życia. W większości przypadków ma łagodny przebieg, jednak u niektórych pacjentów powstają ciężkie zmiany zapalne pozostawiające blizny i przebarwienia pozapalne.

Można uznać ją za chorobę cywilizacyjna, ponieważ przypadki trądziku u ludzi są coraz częstsze oraz rozwija się nie tylko u osób nastoletnich, ale coraz częściej dotyka osób dorosłych, nawet po 30/40 roku życia. Co więcej, trądzik częściej rozwija się u kobiet niż u mężczyzn. Problem trądziku u dorosłych kobiet stał się tak powszechny, że obecnie w literaturze naukowej nadano mu osobną kategorie trądziku dorosłych kobiet, w skrócie AFA (ang. adult female acne).

 Trądzik u dorosłych kobiet często charakteryzuje się tym, ze zmiany skórne najczęściej lokalizują się w dolnej części twarzy, w tym okolicy żuchwy, okolicy ust i brody, oraz w przedniej części szyi. W 2012 roku naukowcy Preneau i Dreno wyróżnili dwie postacie kliniczne trądziku osób dorosłych kobiet.

Pierwsza kategoria obejmowała prawie 60% kobiet i charakteryzowała się występowaniem grudek, krostek, guzków, które prowadzą do powstania blizn. Na tle tych zmian nie zawsze widoczny był zwiększony łojotok.

Druga kategoria cechowała się występowaniem na całej twarzy licznych otwartych zaskórników i mikrocyst oraz niewielką liczbą zmian zapalnych. W tym przypadku zawsze występował zwiększony łojotok.

Obecnie trudno jest wyróżnić podział trądziku na dwie kategorie, ponieważ obserwowany jest rozwój zmian skórnych o spektrum nasilenia podobnym jak u nastolatków, gdzie objawem klinicznym jest trądzik mieszany ze zmianami zapalnymi i niezapalnymi lokalizującymi się także na innych obszarach twarzy jak czoło, okolice skroni, żuchwy oraz tułowiu, głównie na plecach.

Skupmy się zatem na tym co leży u podłoża rozwoju trądziku, co zaostrza zmiany oraz jakie badania diagnostyczne należy wykonać, aby poznać przyczyny jego powstania.

W procesie tworzenia zmian trądzikowych udział ma wiele czynników:

• predyspozycje genetyczne,
• stymulacja hormonów androgennych (odpowiedzialnych za rozwój męskich cech płciowych) prowadzących do zwiększenia wydzielania łoju,
• nadmierna kolonizacja skóry przez bakterie Propionibacterium acnes co wiąże się ze zmianami w składzie łoju na skórze,
• nadmierne rogowacenie mieszków włosowych co charakteryzuje się czopowaniem ujść mieszków włosowych niezłuszczonym naskórkiem,
• około gruczołowy stan zapalny skóry. Stan zapalny jest kluczowy i wykrywany jest w trakcie badań histopatologicznych i immunohistochemicznych nawet w pozornie niezapalnych zmianach, jak zaskórników oraz na obszarach bez widocznych zmian.

Czynnikami wyzwalającymi i nasilającymi powstawanie zmian trądzikowych są:

–ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe.

–stres; wytwarzanie łoju jest stymulowane w okresach stresu przez hormony, neuropeptydy, histaminę.

–otyłość.

-mikroplastik; pokarmy (np. woda, jogurty, soki, itp.) przechowywane w plastikowych opakowaniach wraz z czasem pochłaniają oddawany przez opakowanie mikroplastik. Mikroplastik po przeniknięciu do ludzkiego organizmu trafia do krwi i rozregulowuje układ harmonlany.

–dieta; trądzik nasila spożywanie nabiału, szczególna uwagę zwraca się na czekoladę i mleko oraz innych produktów o wysokim indeksie glikemicznym w tym produkty wysoko przetworzone, produkty zbożowe, białe pieczywo, wyroby cukiernicze, słodycze.

–palenie tytoniu; tu palaczy częściej niż u osób niepalących rozwija się trądzik w postaci zaskórnikowej z nielicznymi zmianami zapalnymi.

–zaburzenia snu; brak snu związany z nowoczesnym stylem życia kobiet i stresem mają istotny wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza i zwiększone wydzielanie hormonów związanych ze stresem, a także mogą być czynnikiem zaostrzającym trądzik.

–kosmetyki; nieprawidłowa pielęgnacja skóry, przez stosowanie kosmetyków zapychających ujścia gruczołów łojowych, podrażniających i wysuszających.

–leki, takie jak: benzodiazepiny, lit, cyklosporyna, ramipril, izoniazyd, jodki, bromki, kompleksy witamin z grupy B, inhibitory wychwytu serotoniny, inhibitory receptorów wzrostu naskórka i progestynowe środki antykoncepcyjne. Zwraca się uwagę na możliwe negatywne działanie na skore trądzikową równoczesne stosowanie wkładek domacicznych z lewonorgestrelem.

–nadmierne mycie skóry; osłabiona bariera naskórkowa; uszkodzenie bariery i zwiększona przeznaskórkowa utrata wody predysponuje do rozwoju stanu zapalnego na skórze.

–zaburzenia hormonalne; hormony androgenne, jak: testosteron, siarczan dehydroepiandrosteronu i dihydrotestosteron stymulują wzrost gruczołów łojowych i produkcje sebum. Natomiast estrogeny, hormony odpowiedzialne za kobiece cechy płciowe, hamują rozrost gruczołów łojowych i hamują ich funkcje. Zatem aktywność gruczołów łojowych zależy od stosunku estrogenów do androgenów.

–choroby endokrynologiczne: zespól policystycznych jajników, dysfunkcje nadnerczy, nowotwory jajnika.

-toksyny i metale ciężkie; toksyny oraz metale ciężki przyjmowane wraz z zanieczyszczonym pokarmem lub z otoczenia wydalane są w również przez skórę co powoduje stany zapalne skóry oraz zwiększoną ilość grudek, krostek i zaskórniaków.

Często, bo u 60-70% kobiet do zaostrzenia choroby dochodzi w okresie przed miesiączką, przed menopauzą, w trakcie ciąży oraz podczas stosowania środków antykoncepcyjnych zawierających wyłącznie progestagen.

Gruczoł łojowy jest narządem endokrynnym. Co to znaczy?

Gruczoły łojowe są wrażliwe na zmiany w poziomie hormonów, ponieważ zawierają receptory dla androgenów. W trądziku występuje zwiększenie liczby i wrażliwości receptorów na hormony.  Co więcej, komórki łojowe oraz keratynocyty posiadają zestaw enzymów zdolnych do lokalnej produkcji testosteronu oraz dihydrotestosteronu (DHT) z hormonów androgennych. Nadmierna aktywność oraz nieprawidłowe funkcjonowanie enzymów związanych z metabolizmem hormonów androgennych, takich jak 5-alfa reduktaza, dehydrogenaza 3-beta-hydroksysteroidowa oraz dehydrogenaza 17-hydroksysteroidowa, prowadzi do zwiększonego przekształcania nieaktywnych form hormonów płciowych jak siarczan dehydroepiandrosteronu i androstendion na bardziej aktywne androgeny jak testosteron i DHT.

Jakie badania należy wykonać w przypadku trądziku?

Badania w diagnostyce trądziku obejmują parametr: OB i morfologie, badania hormonalne, witaminę D, gospodarkę lipidowa, węglowodanową, parametry tarczycowe, próby wątrobowe i panel mikroelementów. Badanie parametru OB., inaczej odczynu Biernackiego mówi o toczącym się stanie zapalnym w organizmie, a morfologia jest podstawowym badaniem krwi wykazującym czy są objawy anemii, w której problemy skórne jak również problemy z włosami i paznokciami występują prawie zawsze.

Wskazane jest wykonanie badania obejmującego hormony tarczycowe a szczególnie poziom przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG), których podwyższony poziom koreluje z powstawaniem zmian trądzikowych. W przebiegu choroby Hashimoto charakterystycznym objawem skórnym jest jej nadmierna suchość, która wiążę się z nieprawidłowo funkcjonująca barierą ochronną skory. Równocześnie w całym organizmie toczy się przewlekły stan zapalny. Obniżona odporność skory z utrzymującym się stanem zapalnym organizmu predysponuje do rozwoju trądziku. Dlatego zalecane jest zatem aby szczególnie u kobiet po 30 roku życia, u których rozwój trądziku nie jest wynikiem nieprawidłowej pielęgnacji, wykonać badanie hormonów tarczycy.

Badanie hormonów płciowych jest szczególnie istotne. W skórze trądzikowej obserwuje się zwiększoną aktywność enzymu 5-alfa-reduktazy. Istnieje również możliwość, że to nie wysoki poziom enzymu jest odpowiedzialny za rozwój trądziku, a nadreaktywność w skórze receptorów dla androgenów. U osób objętym trądzikiem często stwierdza się podwyższony poziom testosteronu i dehydroepiandrosteron.

Co więcej, warto zwrócić również uwagę na hormon wzrostu (GH, ang. growth factor), insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF), insulinę, TSH, hormon uwalniający kortykoliberynę, estradiol, LH, FSH, androstendion.  Często trądzik rozwija się u osób, u których zdiagnozowano zespól publicystycznych jajników, guzy nadnerczy i jajników oraz wrodzony przerost nadnerczy.

U podłoża trądziku może leżeć rozregulowana gospodarka węglowodanowa, a szczególnie insulinooporność. Podwyższony poziom insuliny we krwi koreluje z występowaniem zmian trądzikowych.

Prawidłowy poziom witaminy D ma znaczenie dla zachowania dobrego funkcjonowania układu odpornościowego oraz zachowania bariery ochronnej skory, gdyż wpływa na syntezę ceramidów, kluczowych składników uszczelniających barierę hydrolipidową naskórka.

Badanie profilu lipidowego może okazać się kluczowe, ponieważ u osób z umiarkowanym trądzikiem obserwowany jest znacząco niższy poziom cholestetorolu HDL w porównaniu do osób zdrowych. Natomiast wyniki u osób z ciężkimi odmianami trądziku mogą wskazywać odwrotnie, na znacząco podwyższony poziom trójglicerydów i cholesterolu LDL.

Schematy leczenia

Dobór odpowiedniego leku uzależniony jest od nasilenia trądziku, stanu zdrowia, wrażliwości skóry, kolorytu skory, możliwości zajścia w ciąże, reakcji na wcześniejsze zabiegi oraz indywidualnych preferencji i kosztów. Niemniej, skonstruowany został schemat postepowania leczniczego.

Przy ciężkich postaciach trądziku przypisuje się izotretynoine do stosowania ustnego oraz zabiegi u dermatologów i kosmetologów: jak usuwanie cyst i ropni, stosowanie peelingów oraz zabiegi kosmetyczne z użyciem światła. Przy łagodniejszych postaciach i skórze wrażliwej zaleca się aplikowanie na skore kwasu azelainowego, pochodnych retinoidów: np. leku adapalen, antybiotyków do stosowania miejscowego i doustnego oraz preparatów na skórę z nadtlenkiem benzoilu.

Rzadziej przypisywane są blokery receptorów androgenowych, jak spironolakton, octan cyproteronu, drospirenon i flutamid.Obecnie rozwój kosmetologii oferuje pacjentom przy umiarkowanym stopniu nasilenia tradziku różnorodne zabiegi chemiczne i te z użyciem światła, które pomagają w walce z trądzikiem jak również szeroką gamę kosmetyków do codziennej pielęgnacji skóry.

Z naturalnych metod można zastosować miejscowo przymoczkę z rumianku, olejek z drzewa herbacianego lub aloes aplikowany bezpośrednio na zmiany skórne.

Arcyważna rola diety 

Jak wspomniano wcześniej obecnie zebrano już wiele danych potwierdzających negatywne efekty nasilenia trądziku przy jednoczesnym spożywaniu nabiału i słodyczy, ze wskazaniem szczególnej uwagi na mleko krowie. Co więcej trądzik korelowany jest z wysokim spożyciem tłuszczów nasyconych, których duża ilość zawierają produkty pochodzenia zwierzęcego jak sery i tłuszcze trans w produktach wysoko przetworzonych jak frytki czy chipsy.

Należy ograniczyć lub wyeliminować z diety:

• Nabiał i sery.
• Żywność przetworzoną (wędliny, fast food, dania gotowe, itp.).
• Produkty przechowywane w plastikowych opakowania.
• Tuńczyk (zawiera metale ciężkie) i łosoś hodowlany (zawiera toksyny), ryby bałtyckie.
• Cukier, słodycze, słone przekąski i produkty rafinowane.
• Białe pieczywo i produkty pszeniczne, biały ryż, makaron z białej mąki.
• Produkty o wysokim indeks glikemiczny: płatki śniadaniowe, słodkie napoje gazowane, ciastka, soki, winogron, ziemniaki, daktyle, ryż.

Korzystny wpływ ograniczający rozwój stanu zapalnego na skórze wynika ze spożywania nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, głownie kwasu γ-linolenowego.  Zaleca się stosowanie się do diety opierającej na zasadach diety śródziemnomorskiej, czyli włączenie do jadłospisu dużą ilość pokarmów:

• Szklankę ciepłej wody z cytryną lub octem jabłkowym zaraz po przebudzeniu.
• Mały ryby (nie kumulują toksyn ze względu na krótki okres życia), łosoś dziki (pacyficzny), pstrąg dziki.
• Oliwa z oliwek, olej z rokitnika, olej z czarnuszki.
• Oleje do smażenia: masło klarowane, olej kokosowy, smalec gęsi.
• Pieczywo i makarony z mąki orkiszowej lub samopszy.
• Warzywa: brokuł, seler, szpinak, sałata, rukola, pietruszka zielona, kolendra, kapusta, marchew, kiełki.
• Owoce: maliny, borówki, jagody, jabłka, truskawki, czarna porzeczka.
• Kiszonki: zakwas z buraka, ogórki kiszone, kiszona kapusta, kimczi.
• Suplementy diety w postaci ekstraktów: acerola, moringa, młoda pszenica, morwa
• Zioła w postaci herbat: melisa, rumianek, pokrzywa zwyczajna, nagietek lekarski, skrzyp polny, fiołek trójbarwny.
• Przyprawy: cynamon, imbir, kurkuma + pieprz, goździk, oregano.
• Orzechy włoskie i laskowe, nasiona chia.

Podsumowanie

Trądzik jest chorobą zapalną ujść gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Istnieje wiele czynników wpływających na rozwój tej choroby, w tym ekspozycję na promieniowanie UV, stres, otyłość, dietę bogatą w produkty o wysokim indeksie glikemicznym oraz palenie tytoniu, Co więcej, zaburzenia snu, stosowanie niektórych kosmetyków i leków, nadmierne mycie skóry oraz zaburzenia hormonalne mogą odpowiadać za rozwój trądziku. Istotną rolę odgrywają również czynniki endokrynologiczne, takie jak zespół policystycznych jajników, choroby tarczycy czy dysfunkcje nadnerczy. Badania diagnostyczne, w tym badania hormonalne i lipidowe, są istotne w ocenie trądziku i mogą pomóc w ustaleniu odpowiedniego planu leczenia. Leczenie trądziku obejmuje różnorodne metody, od farmakoterapii po zabiegi kosmetyczne, zależnie od nasilenia objawów i preferencji pacjenta. Istnieje również związek między dietą a trądzikiem, zaleca się unikanie produktów wysoko przetworzonych oraz bogatych w tłuszcze nasycone, a zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega-3, co może przynieść korzyści w łagodzeniu stanu zapalnego skóry. Warto jednak zawsze skonsultować się z lekarzem w celu dostosowania diety i leczenia do specyficznych cech, preferencji, oraz stanu zdrowia każdego pacjenta, aby osiągnąć najlepsze rezultaty i optymalne działanie terapeutyczne.

Autorka: Doktorantka Natalia Schafer

Bibliografia

1. Bagatin E, Freitas THP, Rivitti-Machado MC, Machado MCR, Ribeiro BM, Nunes S, Rocha MADD. Adult female acne: a guide to clinical practice. An Bras Dermatol. 2019 Jan-Feb;94(1):62-75. doi: 10.1590/abd1806-4841.20198203. Erratum in: An Bras Dermatol. 2019 Mar-Apr;94(2):255. Machado MCR [corrected to Rivitti-Machado MC]. PMID: 30726466; PMCID: PMC6360964.
2. Shaw JC. Hormonal therapies in acne. Expert Opin Pharmacother. 2002 Jul;3(7):865-74. doi: 10.1517/14656566.3.7.865. PMID: 12083987.
3. Santer M, Lawrence M, Renz S, Eminton Z, Stuart B, Sach TH, Pyne S, Ridd MJ, Francis N, Soulsby I, Thomas K, Permyakova N, Little P, Muller I, Nuttall J, Griffiths G, Thomas KS, Layton AM; SAFA trial investigators. Effectiveness of spironolactone for women with acne vulgaris (SAFA) in England and Wales: pragmatic, multicentre, phase 3, double blind, randomised controlled trial. BMJ. 2023 May 16;381:e074349. doi: 10.1136/bmj-2022-074349. PMID: 37192767; PMCID: PMC10543374.
4. Xia E, Han J, Faletsky A, Baldwin H, Beleznay K, Bettoli V, Dréno B, Goh CL, Stein Gold L, Gollnick H, Herane MI, Kang S, Kircik L, Mann J, Nast A, Oon HH, See JA, Tollefson M, Webster G, Zip C, Tan J, Tapper EB, Thiboutot D, Zaenglein A, Barbieri J, Mostaghimi A. Isotretinoin Laboratory Monitoring in Acne Treatment: A Delphi Consensus Study. JAMA Dermatol. 2022 Aug 1;158(8):942-948. doi: 10.1001/jamadermatol.2022.2044. PMID: 35704293.
5. Rocha MA, Bagatin E. Adult-onset acne: prevalence, impact, and management challenges. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2018 Feb 1;11:59-69. doi: 10.2147/CCID.S137794. PMID: 29440921; PMCID: PMC5798558.
6. Knutsen-Larson S, Dawson AL, Dunnick CA, Dellavalle RP. Acne vulgaris: pathogenesis, treatment, and needs assessment. Dermatol Clin. 2012 Jan;30(1):99-106, viii-ix. doi: 10.1016/j.det.2011.09.001. Epub 2011 Oct 21. PMID: 22117871.
7. Williams HC, Dellavalle RP, Garner S. Acne vulgaris. Lancet. 2012 Jan 28;379(9813):361-72. doi: 10.1016/S0140-6736(11)60321-8. Epub 2011 Aug 29. Erratum in: Lancet. 2012 Jan 28;379(9813):314. PMID: 21880356.
8. Al Muqarrab F, Almohssen A. Low-dose oral isotretinoin for the treatment of adult patients with mild-to-moderate acne vulgaris: Systematic review and meta-analysis. Dermatol Ther. 2022 Apr;35(4):e15311. doi: 10.1111/dth.15311. Epub 2022 Jan 31. PMID: 35000295.
9. Dreno B, Bagatin E, Blume-Peytavi U, Rocha M, Gollnick H. Female type of adult acne: Physiological and psychological considerations and management. J Dtsch Dermatol Ges. 2018 Oct;16(10):1185-1194. doi: 10.1111/ddg.13664. Epub 2018 Sep 24. PMID: 30248242.

• Baldwin H, Tan J. Effects of Diet on Acne and Its Response to Treatment. Am J Clin Dermatol. 2021 Jan;22(1):55-65. doi: 10.1007/s40257-020-00542-y. Erratum in: Am J Clin Dermatol. 2020 Dec 26;: PMID: 32748305; PMCID: PMC7847434.
• Hazarika N. Acne vulgaris: new evidence in pathogenesis and future modalities of treatment. J Dermatolog Treat. 2021 May;32(3):277-285. doi: 10.1080/09546634.2019.1654075. Epub 2019 Aug 29. PMID: 31393195.
• Oge’ LK, Broussard A, Marshall MD. Acne Vulgaris: Diagnosis and Treatment. Am Fam Physician. 2019 Oct 15;100(8):475-484. PMID: 31613567.
• Meixiong J, Ricco C, Vasavda C, Ho BK. Diet and acne: A systematic review. JAAD Int. 2022 Mar 29;7:95-112. doi: 10.1016/j.jdin.2022.02.012. PMID: 35373155; PMCID: PMC8971946.
• Conforti C, Agozzino M, Emendato G, Fai A, Fichera F, Marangi GF, Neagu N, Pellacani G, Persichetti P, Segreto F, Zalaudek I, Dianzani C. Acne and diet: a review. Int J Dermatol. 2022 Aug;61(8):930-934. doi: 10.1111/ijd.15862. Epub 2021 Aug 22. PMID: 34423427.
• Rao A, Douglas SC, Hall JM. Endocrine Disrupting Chemicals, Hormone Receptors, and Acne Vulgaris: A Connecting Hypothesis. 2021 Jun 9;10(6):1439. doi: 10.3390/cells10061439. PMID: 34207527; PMCID: PMC8228950.
• Bienenfeld A, Azarchi S, Lo Sicco K, Marchbein S, Shapiro J, Nagler AR. Androgens in women: Androgen-mediated skin disease and patient evaluation. J Am Acad Dermatol. 2019 Jun;80(6):1497-1506. doi: 10.1016/j.jaad.2018.08.062. Epub 2018 Oct 10. PMID: 30312644.
• Kolhe JV, Chhipa AS, Butani S, Chavda V, Patel SS. PCOS and Depression: Common Links and Potential Targets. Reprod Sci. 2022 Nov;29(11):3106-3123. doi: 10.1007/s43032-021-00765-2. Epub 2021 Oct 12. PMID: 34642910.
• Lolis MS, Bowe WP, Shalita AR. Acne and systemic disease. Med Clin North Am. 2009 Nov;93(6):1161-81. doi: 10.1016/j.mcna.2009.08.008. PMID: 19932324.
• Sana, Ullah., Shahid, Nisar, Ahmad., Xinle, Guo., Saleem, Ullah., Ghulam, Nabi., Kunyuan, Wanghe. (2023). A review of the endocrine disrupting effects of micro and nano plastic and their associated chemicals in mammals. Frontiers in Endocrinology, 13 doi: 10.3389/fendo.2022.1084236
• Hassan, Imran, Afridi., Asim, Ali., Murk, Bhatti., Ahsanullah, Unar., Ghulam, Qadir, Chanihoon., Farah, Naz, Talpur., Tasneem, Gul, Kazi., Faisal, A., Arain. (2023). Effect Of Lead On The Skin And Health Of Female Dermatitis Patients Through Cosmetics.. Journal of Ayub Medical College Abbottabad, 35 1(1):88-94. doi: 10.55519/jamc-01-11442
• Laurent, Chavatte., Milène, Juan., Sandra, Mounicou., Emmanuelle, Noblesse., Karl, Pays., Carine, Nizard., Anne-Laure, Bulteau. (2020). Elemental and molecular imaging of human full thickness skin after exposure to heavy metals.. Metallomics, 12(10):1555-1562. doi: 10.1039/D0MT00121J