III Trzeci trymestr ciąży: praktyczny przewodnik w ostatnim etapie przed narodzinami

Trzeci trymestr ciąży, obejmujący tygodnie od 28 do porodu, jest okresem intensywnych przygotowań do narodzin dziecka. To czas, kiedy przyszła mama i dziecko przechodzą przez wiele zmian. Oto szczegółowy przegląd tego, co się dzieje w trzecim trymestrze ciąży.

Rozwój Dziecka w trzecim trymestrze

Rozwój dziecka w trzecim trymestrze ciąży to wyjątkowo intensywny okres, w którym maluch przygotowuje się do życia poza łonem matki. Oto szczegółowy opis rozwoju w poszczególnych tygodniach tego trymestru:

28 Tydzień: Dziecko zaczyna otwierać oczy i reagować na bodźce świetlne. Jego układ nerwowy jest coraz bardziej rozwinięty, co pozwala na kontrolowanie ruchów i temperatury ciała.

29 Tydzień: Dziecko zaczyna regularnie oddychać, co jest ważne dla rozwoju płuc. Mózg rośnie szybko, a zmysły dziecka stają się bardziej wyrafinowane. Dziecko może kopać, wykonywać ruchy chwytające i rozciągać się.

30 Tydzień: Wzmacnia się układ kostny dziecka. Zaczyna ono coraz bardziej przypominać noworodka pod względem proporcji ciała. W szpiku kostnym dziecka tworzą się czerwone krwinki. W tym tygodniu dziecko może mieć bujne włosy.

31 Tydzień: Dziecko zaczyna gromadzić więcej tłuszczu, co pomoże mu utrzymać ciepło po urodzeniu. Ruchy stają się bardziej skoordynowane. Dziecko zakończyło większość swojego głównego rozwoju. W tym czasie dziecko rozpoczyna szybko przybierać na wadze.

32 Tydzień: Dziecko kontynuuje przybieranie na wadze, co jest kluczowe dla jego rozwoju. Płuca i układ oddechowy są coraz bliższe dojrzałości. Paznokcie u nóg są widoczne, a warstwa miękkich, puszystych włosów, które pokrywały skórę dziecka przez ostatnie kilka miesięcy (lanugo) zaczyna opadać w tym tygodniu.

33 Tydzień: Układ odpornościowy dziecka zaczyna dojrzewać, co jest ważne w kontekście ochrony przed infekcjami po urodzeniu. Źrenice dziecka mogą zmieniać rozmiar w odpowiedzi na bodziec wywołany światłem. Kości twardnieją, ale czaszka pozostaje elastyczna i miękka.

34 Tydzień: Dziecko przygotowuje się do porodu. Jego główka zaczyna obracać się w dół, w kierunku kanału rodnego.

35 Tydzień: Dziecko jest coraz bardziej świadome otoczenia. Zaczyna reagować na dźwięki, w tym na głos matki, co pomaga w budowaniu wczesnej więzi. Skóra dziecka staje się gładka, a jego kończyny mają pulchny wygląd.

36 Tydzień: Rozwój płuc jest niemal zakończony. Dziecko jest już prawie gotowe do oddychania samodzielnie. Poprzez zmniejszające się miejsce w macicy coraz trudniejsze staje się zadawanie ciosów mamie, ale wciąż odczuwalne są rozciągania, drgania, przewroty.

37 Tydzień: Dziecko osiąga pełnię dojrzałości płuc i jest gotowe do życia poza macicą. Większość organów wewnętrznych jest w pełni rozwinięta. Jeśli dziecko nie jest ułożone główką w dół, lekarz będzie rozmawiał z przyszłą mamą o dalszych rozwiązaniach

38 Tydzień: Dziecko kontynuuje gromadzenie tłuszczu. Jego skóra staje się gładka i mniej pomarszczona. Paznokcie dziecka osiągają czubków palców u nóg. Dziecko w większości pozbyło się całego lanugo.

39 Tydzień: Wszystkie główne systemy i organy są w pełni rozwinięte i funkcjonalne. Dziecko może przyjść na świat w każdej chwili. Klatka piersiowa staje się coraz bardziej widoczna. U chłopców jądra nadal schodzą do moszny.

40 Tydzień: Osiągnięty jest przewidywany termin porodu. Dziecko jest w pełni przygotowane do narodzin, chociaż niektóre mogą pozostać w łonie matki jeszcze przez kilka dni.

41 i 42 Tydzień: Dziecko jest w pełni dojrzałe. W przypadku przekroczenia terminu porodu, lekarz może zalecić dodatkowe badania w celu monitorowania stanu dziecka.

Nie należy się przejmować, jeśli termin porodu nadejdzie i nie będzie żadnych oznak rozpoczęcia porodu, ponieważ termin porodu jest obliczony szacunkowo na czas 40 tygodni. To normalne, że dziecko może urodzić przed, w trakcie lub po wyznaczonym terminie (1).

W przypadku, gdy ciąża, która przekracza 41 tygodni i sześć dni wtedy ciąże nazywa się późną. Taka ciąża może zwiększać ryzyko problemów zdrowotnych tj.:

• Niski poziom płyn owodniowego (małowodzie) wpływa to na częstość akcji serca dziecka oraz podczas skurczów pępowina jest uciskana.
• Zespół poporodowy- jest to stan, w którym występuje zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej pod skórą dziecka: zmniejsza się lanugo, czyli miękkie i puszyste włosy, zmniejszeniu ulega ilość tkanki tłuszczowej pod skórą dziecka, brakuje tłustej powłoki (vernix caseosa) oraz zmienia się zabarwienie płynu owodniowego, pępowiny i skóry przez pierwsze wypróżnienie dziecka (smółkę).
• Występuje makrosomia płodu, czyli większy niż przeciętny rozmiar urodzeniowy. W wyniku tego czynnika zwiększa się konieczność wykonania cesarskiego cięcia oraz zwiększa się ryzyka utknięcia barku za kością miednicy podczas porodu (dystocja barkowa)(2).

W przypadku, kiedy ciąża staje się późna konieczna staje się preindukcja i indukcja porodu. W tej kwestii istotna jest ocena stopnia przygotowania szyjki macicy do porodu, rodności oraz prawidłowe określenie czasu trwania ciąży. Preindukcja porodu to czynności mające na celu stymulację dojrzewania szyjki macicy. Do preindukcji zalicza się stymulacja mechaniczna (cewnik Foleya) albo farmakologiczna (prostaglandyny egzogenne). Indukcja jest to sztuczne pobudzenie mechanizmów, które odpowiadają za sztuczne rozpoczęcie porodu przed jego spontanicznym początkiem. Indukcja również dzieli się na metody mechaniczne (oddzielenie dolnego bieguna płodowego od ściany macicy albo amniotomia) i farmakologiczne (dożylnie oksytocyna) (3).

Zmiany w organizmie Matki

Trzeci trymestr ciąży to fascynujący i intensywny okres dla przyszłej mamy, pełen przygotowań zarówno fizycznych, jak i emocjonalnych do nadchodzącego porodu i macierzyństwa. W tym czasie organizm kobiety przechodzi przez wiele zmian, kluczowych dla bezpiecznego i zdrowego zakończenia ciąży.

Jedną z najbardziej zauważalnych zmian jest zwiększony rozmiar brzucha. Wzrost płodu sprawia, że brzuch staje się coraz większy, co zmienia środek ciężkości kobiety, prowadząc często do bólów pleców i wpływając na ogólny komfort życia codziennego. Równocześnie zwiększa się ilość krwi w organizmie, co w połączeniu z naciskiem rosnącej macicy na naczynia krwionośne może prowadzić do obrzęków, szczególnie w nogach i stopach.

W trakcie trzeciego trymestru ciąży wiele kobiet doświadcza także zmian skórnych. Hormonalne przekształcenia w ciele mogą powodować pojawienie się ciemniejszych pasm na brzuchu, znanych jako linea nigra, czy maski ciążowej na twarzy. Choć są to przejściowe zmiany, często budzą zaniepokojenie.

Zgaga i refluks żołądkowo-przełykowy to kolejne nieprzyjemne dolegliwości, które mogą wystąpić w wyniku nacisku rosnącej macicy na żołądek. Wiele kobiet w tym okresie boryka się z tymi problemami.

Ciało kobiety zaczyna także przygotowywać się do porodu. Może pojawić się skurcze Braxtona-Hicksa, będące swoistą „próbną generalną” przed właściwym porodem. To skurcze macicy, które jeszcze nie prowadzą do otwarcia szyjki macicy, ale są sygnałem, że organizm przygotowuje się do nadchodzącego wydarzenia.

Zmiany zachodzą również w piersiach, które stają się pełniejsze i mogą zacząć wydzielać siarę, przygotowując się do karmienia piersią. Jest to ważny etap w przygotowaniu do macierzyństwa.

Ostatni trymestr to także czas intensywnych zmian emocjonalnych. Wiele kobiet odczuwa zwiększone napięcie, niepokój związany z nadchodzącym porodem i macierzyństwem, co jest całkowicie naturalne. To okres oczekiwania, ale też niezwykłej transformacji emocjonalnej.

W trakcie trzeciego trymestru, zwiększający się rozmiar brzucha i ogólne zmęczenie mogą ograniczać aktywność fizyczną, co wymaga od przyszłych matek częstszego odpoczynku i zwolnienia tempa(4,5).

Wszystkie te zmiany są naturalną częścią ciąży i przygotowania do narodzin dziecka. Ważne jest, aby przyszła mama dbała o siebie, regularnie odwiedzała lekarza i zgłaszała wszelkie niepokojące objawy. Trzeci trymestr to czas oczekiwania, ale też i wspaniałej transformacji, którą każda kobieta doświadcza indywidualnie.

Badania w trzecim trymestrze ciąży: ważne procedury dla przyszłej Matki

W trzecim trymestrze ciąży, przyszłe matki przechodzą przez szereg badań, które mają na celu zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa zarówno im, jak i ich nienarodzonym dzieciom. Ten okres to czas intensywnych przygotowań i kontroli medycznej, mającej na celu zapewnienie najlepszych warunków dla zdrowego rozwoju dziecka oraz bezpiecznego porodu.

Na początku trzeciego trymestru, ważnym badaniem jest kontrola ułożenia płodu i ocena stanu szyjki macicy. Lekarze sprawdzają, czy szyjka macicy nie uległa nadmiernemu skróceniu, co mogłoby zwiastować ryzyko przedwczesnego porodu. W tym samym czasie zaleca się analizę wydzieliny pochwowej, która pozwala na wykrycie ewentualnych infekcji, mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia matki i płodu.

Około 27-32 tygodnia ciąży wykonuje się badanie czynności pracy serca płodu za pomocą urządzenia UDT. To ważne badanie pozwala monitorować stan zdrowia serca dziecka. W tym samym okresie przeprowadza się również cytologię, jeśli nie została ona wykonana wcześniej, aby wykluczyć zmiany nowotworowe w szyjce macicy.

Podczas każdej wizyty w trakcie trzeciego trymestru zalecane jest regularne badanie ciśnienia i ważenie, które pozwalają na kontrolowanie ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego oraz wykrycia niepokojących skoków wagi.

W dalszej części trzeciego trymestru, między 33 a 37 tygodniem, wykonuje się ocenę ruchów płodu. Regularne wyczuwanie ruchów dziecka jest kluczowym wskaźnikiem jego zdrowia. W tym samym okresie przeprowadza się również badanie wymiarów miednicy, które pozwala ocenić, czy poród naturalny będzie możliwy bez komplikacji.

Kolejnym ważnym badaniem jest kontrola stanu piersi, mająca na celu wykrycie ewentualnych patologii lub innych nieprawidłowości, które mogą wpływać na karmienie piersią. W tym samym czasie przeprowadza się wywiad lekarski, mający na celu ocenę ryzyka wystąpienia u przyszłej mamy depresji poporodowej.

Na koniec trzeciego trymestru, między 33 a 37 tygodniem ciąży, wykonuje się posiew w kierunku paciorkowców B-hemolizujących. Jest to ważne badanie, ponieważ te bakterie mogą stanowić zagrożenie dla dziecka podczas porodu.

Każde z tych badań odgrywa ważną rolę w procesie ciąży, pozwalając na wczesne wykrycie i zapobieganie ewentualnym komplikacjom. Regularne wizyty u lekarza i przestrzeganie zaleceń są kluczowe dla zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa zarówno matki, jak i dziecka. Trzeci trymestr to czas, który wymaga szczególnej uwagi i troski o własne zdrowie, co bezpośrednio przekłada się na dobrostan nienarodzonego dziecka (6–8).

Suplementacja w trzecim trymestrze

W trzecim trymestrze ciąży, kluczowe staje się dostarczanie organizmowi przyszłej mamy szeregu niezbędnych składników odżywczych, które są istotne zarówno dla zdrowia matki, jak i prawidłowego rozwoju płodu. Ważnym aspektem w tym okresie jest odpowiednia suplementacja, aby wspomóc rozwój dziecka i utrzymać dobre samopoczucie matki.

Jednym z podstawowych elementów suplementacji jest aktywny folian 5-MTHF (aktywna forma kwasu foliowego), którego odpowiednia dawka wynosi od 600 do 800 mikrogramów dziennie lub w dawkach łączonych (kwas foliowy plus aktywny folian). W grupie pośredniego ryzyka należy stosować 800 mikrogramów 5-MTHF na dobę lub dawkach łączonych (kwas foliowy i aktywny folian). Taka sama dawka obowiązuje grupę wysokiego ryzyka. Suplementacja aktywnej formy kwasu foliowego (5-MTHF wynika z tego, że kwas foliowy należy do sztucznych form folianów i w celu przyswojenia następuje przekształcenie do formy bioaktywnej, ten proces może być zaburzony u nosicieli zmutowanych alleli polimorfizmu MTHFR. W przypadku stosowania aktywnych folianów do prawidłowego funkcjonowania ich szlaku zaleca się przyjmowanie witaminy B12, B6 i choliny. Rola folianów w rozwoju układu nerwowego płodu jest nieoceniona, a kontynuacja jego przyjmowania w trzecim trymestrze jest niezwykle ważna, ponieważ niewystarczająca ilość folianów wpływa na pojawienie się zaburzeń w rozwoju płodu, a także w życiu dorosłym. Natomiast zaburzenie metylacji DNA może wiązać się z powstawaniem wad płodu oraz występowaniem autyzmu czy zespołu Downa(9).

Żelazo to kolejny istotny składnik, który pomaga zapobiegać anemii u matki i wspiera rozwój płodu. W trzecim trymestrze zaleca się przyjmowanie około 27 mg żelaza dziennie. Jest to szczególnie ważne, ponieważ zapotrzebowanie na żelazo wzrasta w ciąży.

Wapń i witamina D są niezbędne dla budowy kości i zębów dziecka. Zalecana dawka wapnia to 1000 mg, a witaminy D – 2000 IU (jednostek międzynarodowych) dziennie. Witamina D odgrywa również kluczową rolę w wchłanianiu wapnia, co jest ważne dla utrzymania zdrowia kostnego matki.

Dodatkowo, kwas dokozaheksaenowy (DHA), rodzaj kwasu tłuszczowego omega-3, jest ważny dla rozwoju mózgu i oczu płodu. Zaleca się przyjmowanie co najmniej 200 mg DHA dziennie, aby wspierać rozwój neurologiczny dziecka.

Jod, niezbędny dla prawidłowego rozwoju mózgu płodu, powinien być suplementowany w dawce 150-200 mikrogramów dziennie. Jego niedobór może prowadzić do problemów z rozwojem neurologicznym dziecka(10).

Pamiętać należy, że suplementacja w ciąży powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem prowadzącym, który najlepiej oceni indywidualne potrzeby i zaleci odpowiednie dawki.

Przygotowanie do porodu

• Plan porodu: Przygotuj plan porodu, omów go z lekarzem i personelem medycznym.
• Zajęcia prenatalne: Kontynuuj lub rozpocznij zajęcia przygotowujące do porodu, takie jak techniki oddychania.
• Pakowanie torby do szpitala: Spakuj niezbędne rzeczy, które będą potrzebne w szpitalu. Listę rzeczy znajdziesz na końcu artykułu.

Co robić w trzecim trymestrze ciąży

Przygotowanie do porodu w trzecim trymestrze ciąży jest kluczowym etapem, podczas którego przyszła mama zdobywa wiedzę i umiejętności, które będą niezbędne w trakcie porodu i w pierwszych tygodniach macierzyństwa. Ten okres obejmuje zarówno edukację na temat procesu porodu, jak i praktyczne aspekty opieki nad noworodkiem.

Przede wszystkim, przyszłe mamy uczą się o przebiegu ciąży i procesie porodu. Zdobywają wiedzę na temat różnych faz porodu, od rozpoczęcia skurczów po narodziny dziecka. Ważnym elementem jest zrozumienie, jak ciało kobiety przygotowuje się do porodu, a także jakie zmiany mogą wystąpić w tym czasie. Informacje te pomagają lepiej przygotować się na nadchodzące wydarzenie i zmniejszyć poziom niepewności i stresu.

Kolejnym ważnym aspektem są metody łagodzenia bólu. Przyszłe matki uczą się o różnych opcjach zarządzania bólem, takich jak epidural, znieczulenia miejscowe, a także naturalnych metodach, takich jak hydroterapia, masaże czy akupunktura. Znajomość tych metod pozwala na świadomy wybór najbardziej odpowiedniej dla siebie formy łagodzenia bólu podczas porodu.

Techniki oddychania stanowią istotny element kursów przygotowujących do porodu. Prawidłowe techniki oddychania mogą pomóc w zarządzaniu bólem, redukcji stresu i utrzymaniu spokoju w trakcie porodu. Są one nieocenione podczas różnych faz porodu, zwłaszcza w okresie intensywnych skurczów.

Ponadto, przyszłe mamy uczą się praktycznych umiejętności związanych z opieką nad noworodkiem. Zajęcia obejmują informacje na temat karmienia piersią, w tym technik karmienia, rozwiązywania problemów związanych z laktacją oraz dbania o właściwą dietę matki karmiącej. Przyszłe matki uczą się także, jak prawidłowo pielęgnować dziecko, w tym zmianę pieluszek, kąpiel oraz podstawowe zasady bezpieczeństwa.

Ostatnim, ale równie ważnym elementem, jest nauka radzenia sobie z płaczem dziecka. Zrozumienie przyczyn płaczu oraz poznawanie różnych technik uspokajania dziecka jest kluczowe dla efektywnej i spokojnej opieki nad noworodkiem.

Podsumowując, przygotowanie do porodu w trzecim trymestrze ciąży to kompleksowy proces, który obejmuje zarówno zdobywanie wiedzy na temat porodu i opieki nad dzieckiem, jak i rozwijanie praktycznych umiejętności. Dzięki temu przyszłe mamy mogą poczuć się pewniej i bardziej przygotowane na przyjęcie nowego życia (11,12).

Co spakować do torby do szpitala przed porodem dziecka?

Poniżej znajduje się lista rzeczy, które warto spakować do torby do szpitala przed porodem dziecka:

Dokumenty:

• Dowód osobisty, karta ciąży, wyniki badań (np. grupa krwi, morfologia, badania moczu)

Dla mamy:

• Koszule nocne do porodu i na pobyt w szpitalu (wygodne, rozpinane z przodu), biustonosze do karmienia piersią, majtki siatkowe jednorazowe, podpaski poporodowe, podkłady poporodowe, skarpetki, kapcie (do chodzenia po sali porodowej i oddziale), klapki pod prysznic, szlafrok, ręcznik, przybory toaletowe (szczoteczka do zębów, pasta, mydło, szampon, żel pod prysznic, kosmetyki), woda niegazowana, pomadka do ust (opcjonalnie), gumka do włosów, krem do nawilżania sutków (jeśli planujesz karmić piersią), ładowarka do telefonu, książka lub czasopismo, poduszka do karmienia (opcjonalnie), przekąski (np. owoce, orzechy, batoniki), pieniądze na ewentualne zakupy, kubek.

Dla dziecka:

• Ubranka na pierwsze dni życia (body, kaftaniki, pajacyki, czapeczki, rękawiczki, skarpetki), pieluszki jednorazowe, chusteczki nawilżane, krem na pupę, pieluchy tetrowe (do wycierania buzi i pupy), kocyk, rożek (opcjonalnie), smoczek (jeśli planujesz go używać)

Rzeczy w torbie powinny być spakowane w sposób przejrzysty, aby łatwo je znaleźć. Warto spakować dwie torby: jedną z rzeczami na poród, a drugą z rzeczami na pobyt w szpitalu. Lista jest tylko sugestią i może się różnić w zależności od indywidualnych potrzeb. Pamiętaj, że najważniejsze jest, aby spakować rzeczy, które zapewnią Ci komfort i bezpieczeństwo podczas porodu i pobytu w szpitalu.

Autorka: farmaceutka Julia Kuc

Bibliografia: 

1. Fetal development: The 3rd trimester – Mayo Clinic. Accessed January 25, 2024. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/pregnancy-week-by-week/in-depth/fetal-development/art-20045997
2. Management of late-term and postterm pregnancies. Obstetrics and Gynecology. 2014;124(2):390-396. doi:10.1097/01.AOG.0000452744.06088.48
3. Żurawickiej D, Łuczak I, Wojtal M, Siekierki J. Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny. Published online 2019.
4. Skorupińska A, Sekuła N. Zmiany zachodzące w organizmie kobiety w ciąży. Kosmetologia estetyczna. 2017;3(6):283-286.
5. Rytlewski K. Zmiany fizjologiczne w organizmie kobiety cieżarnej i ich znaczenie w praktyce lekarza ogólnego. Przegl Lek. 2008;65(4).
6. Ultrasonografii RS, Ginekologicznego PT. w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu. Ginekol Pol. 2012;83:309-315.
7. Kotarski J, Wielgoś M, Brązert J, et al. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w zakresie diagnostyki prenatalnej. Ginekol Pol. 2009;80(5).
8. Adamczyk B. Badania diagnostyczne wykonywane u kobiet w III trymestrze ciąży, a przestrzeganie standardu opieki okołoporodowej w opinii ciężarnych. Published online 2020.
9. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12, w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu | ptgin.pl. Accessed May 8, 2024. https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie
10. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych | ptgin.pl. Accessed May 8, 2024. https://www.ptgin.pl/artykul/rekomendacje-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-dotyczace-suplementacji-u
11. Szymański S, Aniołkowska P, Konstanty-Kurkiewicz V, Fryc D. WPŁYW ZAJĘĆ W SZKOLE RODZENIA NA PRZEBIEG PORODU. Polish Nursing/Pielegniarstwo Polskie. 2019;72(2).
12. Gałązka M, Gałaś D, Trębacz M, Sieńko-Hans K. Ocena wiedzy kobiet ciężarnych na temat porodu oraz metod łagodzenia bólu porodowego. Pielęgniarstwo Polskie. 2019;(3).