Zdrowie w filiżance: herbata zielona, herbata czarna a może Yerba mate?

Herbata zielona, herbata czarna a może Yerba mate?

Yerba mate to ziołowy napój herbaciany popularny w krajach Ameryki Łacińskiej, a szczególnie w Brazylii, Argentynie, Paragwaju i Urugwaju. Współcześnie coraz częściej można znaleźć go w sklepach, głównie zielarskich na rynku światowym, w tym Polsce.

Yerba mate jest to napar sporządzony z suszonych liści ostrokrzewu paragwajskiego (łac. Ilex paraquariensis), rośliny z rodziny Aquifoliaceae.

Picie Yerby mate wiąże się z pewnego rodzaju tradycją i rytuałem. Rozdrobnione, wysuszone liście Ilex paraquariensis w ilości około 50 g umieszcza się w naczyniu, zwanej tykwą. Następnie liście zalewa się 500 ml do 1 litra gorącej wody o temperaturze 70 – 80^OC. Sporządzanie naparu z tej samej porcji rozdrobnionych liści można powtarzać wielokrotnie, bez istotnej utraty smaku i wartości odżywczych. Zalecane jest jednak picie naparu po ostygnięciu do temperatury pokojowej, bo picie gorących płynów podrażnia gardło i przewód pokarmowy co długotrwale może prowadzić do rozwoju nowotworów tych narządów.

 Yerba mate tradycyjnie pije się za pomocą charakterystycznej metanolowej słomki z filtrem, zwanej bombillą, która zabezpiecza przed dostaniem się rozdrobnionych liści i łodyg do ust.

Korzyści wynikające z picia Yerba mate

Picie tego naparu przynosi wiele zdrowotnych korzyści. Yerba mate zmniejsza stężenie cholesterolu frakcji LDL we krwi. Wspominając przy okazji, cholesterol jest substancja tłuszczową odgrywająca kluczowa role w ludzkim organizmie. Jest składnikiem budulcowym błon lipidowych komórek, wspomaga trawienie tłuszczy oraz jest związkiem regulującym syntezę witaminy D3 i jak i niektórych hormonów w organizmie. Jednakże, cholesterol dzieli się na frakcje LDL i HDL, z czego ten pierwszy nazywany jest „złym cholesterolem” bo to on zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Dodając prozdrowotnych właściwości Yerba mate, wymienić można działanie: wspomagające redukcje tkanki tłuszczowej i przeciwcukrzycowe oraz może również zapobiegać infekcjom wywołanym przez bakterie, pasożyty i grzyby. Picie Yerby szczególnie zaleca się w leczeniu otyłości oraz podczas uprawiania sportu.

Korzyści wynikające z picia Yerba mate płyną z wysokiego stężenia bioaktywnych w niej związków, takich jak polifenole (kwas chlorogenowy), flawonoidy (kwercetyna, kemferol, rutyna), aminokwasy, minerały (fosfor, żelazo, wapń) i witaminy (C, B₁ i B₂). Co więcej, zawiera także kofeinę i teobrominę co przypisuje jej działanie pobudzające. Herbaty, czyli napary sporządzone z liści Camellia sinensis L. są dobrze znanym źródłem substancji przeciwutleniających, głownie katechin.

Do konsumenta trafiają liście Yerby i herbaty odpowiednio przetworzone.

Schemat. Na podstawie Heck C.I., Mejia E.G 2007

Na przetwarzanie Yerba mate, czarnej herbaty i zielonej herbaty składa się kilka etapów. Zarówno zebrane liście Ilex paraquariensis i zielonej herbaty w odróżnieniu do herbaty czarnej są poddawane blanszowaniu. Proces blanszowania polega na gwałtownym pogrzaniu w wysokiej temperaturze a następnie ochłodzeniu surowca. Pod katem chemicznym dochodzi do dezaktywacji działania enzymu – oksydazy polifenolowej. Oksydaza polifenolowa (jak nazwa wskazuje przedrostek „oksy”, z lac. oxygenium, inaczej tlen) utlenia polifenole. Proces ten wpływa na właściwości chemiczne i biologiczne surowca.

Blanszowanie rożni się w przypadku Yerba mate i zielonej herbaty. Mianowicie, liście zielonej herbaty są gotowane na parze bądź smażone natomiast liście Yerba mate są ogrzewane błyskawicznie na otwartym ogniu.

Czarna herbata nie jest blanszowana, a jedynie pozostawia się ja do więdnięcia i fermentacji.

Po blanszowaniu liście poddawane są suszeniu. Herbata zielona suszona jest powietrzem w wysokiej temperaturze a liście Yerba mate suszone są bardzo powoli często przy użyciu dymu drzewnego. Metoda suszenia przyczynia się do nabierania przez te surowce unikatowych cech smakowych.

Działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne

Właściwości prozdrowotne w przypadku herbat jak i Yerba mate bez wątpienia determinowane są przez zawartość polifenoli. Yerba mate charakteryzuje się wysoka zawartością kwasu chlorogenowego, wyższą w porównaniu do herbaty zielonej. A to koreluje z jej wysokimi właściwościami przeciwutleniającymi i hamującymi szkodliwe działanie na organizm wolnych rodników. Natomiast herbata zielona i czarna zawierają katechiny. To co przewyższa właściwości prozdrowotne herbaty zielonej nad czarna to większa zawartość wspomnianych katechin i pochodnych katechin, jak galusan epigallokatechiny, które nadają wyższe właściwości antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe.  Różnice w składzie między tymi dwoma rodzajami herbat wynika z procesu fermentacji, któremu poddawana jest herbata czarna. Fermentacja obniża stężenie katechin.

Działanie pobudzające, zwiększające koncentrację

Kolejna klasa związków, występujących w wymienionych surowcach, ale również i innych roślinach są ksantyny. W Yerba macie występują ksantyny, takie jak: teofilina, teobromina i kofeina. Kofeina spośród tych trzech występuje w największym stężeniu, od 1 do 2 % suchej masy liści. Kofeina jak i wspomniana teoflina i teobromina występują w dużym stężeniu także w ziarnach kawy czy w czekoladzie. Wspomniane ksantyny działają pobudzająco i stymulująco na działanie ośrodkowego układu nerwowego i metabolizmu. Kofeina, poza działaniem pobudzającym i eliminującym uczucie zmęczenia, może także poprawiać pamięć krótkotrwałą, a także czujność i czas reakcji. Należy jednak pamiętać, że nadmierna ilość kofeiny może u niektórych osób powodować bóle głowy, migrenę, wysokie ciśnienie krwi oraz zmniejszać gęstość mineralną kości. Szczególnie niezalecane jest spożycie kofeiny u kobiet w ciąży ze względu na ryzyko poronienia i niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Działanie obniżające poziom złego cholesterolu (przeciwmiażdżycowe)

Saponiny, które także występują w wielu rodzajach roślin, szczególności w Yerba macie wpływają na działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwzapalne. Nawiasem mówiąc, są to związki o gorzkim smaku i przyczyniają się do specyficznego, wyraźnego smaku Yerba mate.

Działanie wyszczuplające

Picie naparu z Yerba mate oraz mieszanek mate razem z quraną (łac. Paullinia guarana) i naparem z liści damiana (łac. Turnera diffusa Willd., turnera rozpierzchła) wykazuje potencjał w zmniejszaniu masy ciała u ludzi z nadwagą. Wpływ Yerby Mate na odchudzanie można przypisywać zawartości kofeiny przyspieszającej metabolizm jak również saponin, które zmniejszają poziom cholesterolu i opóźniają wchłanianie tłuszczy w jelitach.

To jeszcze nie koniec prozdrowotnych właściwości Yerba mate, ponieważ zawiera ona duże stężenie minerałów, jak chrom, miedz, żelazo, mangan, nikiel, potas i cynk. Zielony barwnik roślinny chlorofil, którego Yerba mate również zawiera wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwnowotworowe.

Warto jednak pamiętać drogi konsumencie, aby sprawdzać źródło Twojej Yerba mate, aby były to liście Ilex paraquariensis. Bowiem inne, jak I. dumosa, I. pseudobuxus, I. brevicuspis, I. theezans, I. microdonta zawierają mniejsze stężenie dobroczynnych związków i nie będą tak zdrowe. Co więcej, będą bardziej gorzkie ze względu na większa ilość saponin. To jeden ze sposób jak odróżnić jakościową Yerba mate.

Podsumowując picie herbaty zielonej przynosi większe korzyści dla naszego zdrowa niż picie herbaty czarnej. W nowym świetle stawiany jest aktualnie napar Yerba mata, która niegdyś popularny jedynie na terenach Ameryki Łacińskiej zyskuje na sławie w krajach Europejskich i bez wątpienia dzięki obecności aktywnych biologicznie związków wykazuje szereg zdrowych właściwości.

Autorka: Natalia Schafer

Bibliografia:

1. Heck CI, de Mejia EG. Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): a comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations. J Food Sci. 2007 Nov;72(9):R138-51. doi: 10.1111/j.1750-3841.2007.00535.x. PMID: 18034743.
2. Kaltbach P, Ballert S, Gillmeister M, Kabrodt K, Schellenberg I. Mate (Ilex paraguariensis) tea preparations: Understanding the extraction of volatile and non-volatile compounds upon variations of the traditional consecutive infusions. Food Chem. 2022 Apr 16;374:131756. doi: 10.1016/j.foodchem.2021.131756. Epub 2021 Dec 2. PMID: 34875441.
3. Gao H, Long Y, Jiang X, Liu Z, Wang D, Zhao Y, Li D, Sun BL. Beneficial effects of Yerba Mate tea (Ilex paraguariensis) on hyperlipidemia in high-fat-fed hamsters. Exp Gerontol. 2013 Jun;48(6):572-8. doi: 10.1016/j.exger.2013.03.008. Epub 2013 Apr 2. PMID: 23562841.
4. Lutomski P, Goździewska M, Florek-Łuszczki M. Health properties of Yerba Mate. Ann Agric Environ Med. 2020 Jun 19;27(2):310-313. doi: 10.26444/aaem/119994. Epub 2020 Apr 3. PMID: 32588612.
5. Bastos DH, Saldanha LA, Catharino RR, Sawaya AC, Cunha IB, Carvalho PO, Eberlin MN. Phenolic antioxidants identified by ESI-MS from Yerba maté (Ilex paraguariensis) and green tea (Camelia sinensis) extracts. Molecules. 2007 Mar 12;12(3):423-32. doi: 10.3390/12030423. PMID: 17851401; PMCID: PMC6149459.
6. Gerber T, Nunes A, Moreira BR, Maraschin M. Yerba mate (Ilex paraguariensis A. St.-Hil.) for new therapeutic and nutraceutical interventions: A review of patents issued in the last 20 years (2000-2020). Phytother Res. 2023 Feb;37(2):527-548. doi: 10.1002/ptr.7632. Epub 2022 Sep 30. PMID: 36180970.
7. Xing L, Zhang H, Qi R, Tsao R, Mine Y. Recent Advances in the Understanding of the Health Benefits and Molecular Mechanisms Associated with Green Tea Polyphenols. J Agric Food Chem. 2019 Jan 30;67(4):1029-1043. doi: 10.1021/acs.jafc.8b06146. Epub 2019 Jan 17. PMID: 30653316.
8. Sirotkin AV, Kolesárová A. The anti-obesity and health-promoting effects of tea and coffee. Physiol Res. 2021 Apr 30;70(2):161-168. doi: 10.33549/physiolres.934674. PMID: 33992045; PMCID: PMC8820582.
9. Nowacki LC, Stechman-Neto J, Schiefer EM, Santos AF, Stinghen AEM, Sassaki GL, De Souza LM, Cristoff KE, De Souza WM. Ilex paraguariensis extract as an alternative to pain medications. Acta Pharm. 2020 Dec 31;71(3):383-398. doi: 10.2478/acph-2021-0029. PMID: 36654097.
10. Gambero A, Ribeiro ML. The positive effects of yerba maté (Ilex paraguariensis) in obesity. Nutrients. 2015 Jan 22;7(2):730-50. doi: 10.3390/nu7020730. PMID: 25621503; PMCID: PMC4344557.
11. José MFB, Machado RP, Araujo PAB, Speretta GF. Physiological effects of yerba maté (Ilex paraguariensis): a systematic review. Nutr Rev. 2023 Aug 10;81(9):1163-1179. doi: 10.1093/nutrit/nuac109. PMID: 36647770.