Bioaktywne związki naturalne neutralizujące przewlekły stan zapalny w organizmie. Cz. III

W poprzednim artykule podpowiedzieliśmy, jak kontrolować stan zapalny w organizmie i jakie nawyki warto wprowadzić do naszej codziennej rutyny, aby cieszyć się długim życiem w zdrowiu. Skupiliśmy się na roli regularnej aktywności fizycznej i odpowiedniej diety oraz pokreśliliśmy role substancji pochodzenia roślinnego, które pomagają w przeciwdziałaniu rozwoju stanu zapalnego w organizmie oraz walce z stresem oksydacyjnym. Stres oksydacyjny to stan, w którym ilość reaktywnych form tlenu przewyższa zdolność organizmu do ich neutralizacji, co może prowadzić do uszkodzenia komórek i tkanek. Zapalenie odgrywa główną kluczową rolę w rozwoju chorób przewlekłych, w tym nowotworów, chorób układu krążenia, cukrzycy, zapalenia stawów i chorób neurodegeneracyjnych.

Obecnie poszukuje się naturalnych produktów spożywczych, które mogą pomóc w prewencji chorób związanych ze stanami zapalnymi. To znaczy, że coraz więcej uwagi poświęcamy modyfikacji diety jako narzędziu zapobiegawczemu i terapeutycznemu.

Zapraszamy do przeczytania artykułu, aby dowiedzieć się, jakie konkretne substancje pochodzenia roślinnego warto włączyć do codziennej diety, aby wspierać nasz organizm w walce z przewlekłym stanem zapalnym i promować zdrowie na długie lata.

Polifenole

Polifenole stanowią różnorodną grupę związków występujących w roślinach, a wśród nich wyróżniamy kilka głównych kategorii, takich jak flawonoidy, kwasy fenolowe, stilbeny i lignany. Jednym z najważniejszych podtypów polifenoli są flawonoidy, które odgrywają kluczową rolę w naturze. Nadają roślinom kolor, zapach i smak, wpływając na ich różnorodność. Rośliny wykorzystują polifenole jako swoisty mechanizm obronny, chroniąc się przed roślinożernymi zwierzętami oraz atakami patogenów. Wszystkie związki polifenolowe są silnymi antyoksydantami. W połączeniu z karotenoidami oraz witaminą C i E chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Wśród flawonoidów można wyróżnić kilka szczególnie dobrze poznanych związków, które znane są ze swojego potencjału antyoksydacyjnego. Jednymi z nich są:

Kwercetyna, która występuje obficie w wielu produktach spożywczych, takich jak jabłka, borówki, czarne porzeczki, pomarańcze, a także w niektórych roślinach, takich jak kwiaty głogu (Crataegus L.),kasztanowiec (Aesculus L.), czarny bez (Sambucus nigra L.) oraz warzywa, np. cebula, brokuły, szpinak, kapusta.

Dodatkowo, kwercetyna jest obecna w różnych ziołach, takich jak skrzyp (Equisetum L.), ruta (Ruta graveolens L.), dziurawiec (Hypericum L.) i rumianek (Matricaria L.). Kwercetyna stosowana jest jako suplement diety. Bezpieczna dawka kwercetyny wynosi 1 g/dzień, a wchłanialność sięga 60%.

Kwercetyna, podobnie jak inne flawonoidy, posiada zdolność neutralizowania wolnych rodników. Działa przeciwzapalne oraz wiadomo również, że ma właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe i przeciwdrobnoustrojowe. Kwercetyna ma działanie przeciwnadciśnieniowe i rozszerzające naczynia krwionośne, co wskazuje na właściwości poprawiające krążenie. Leczenie kwercetyną reguluje poziom glukozy i lipidów we krwi na czczo, zmniejsza ilość odkładającego się tłuszczu w wątrobie oraz zmniejsza nasilenie zwłóknienia nerek. Sugeruje się, że kwercetyna w zakresie od 15 mg/kg do 100 mg/kg przez 14–70 dni ma potencjał w leczeniu cukrzycy typu 2, jednakże niska rozpuszczalność w wodzie i słaba biodostępność po podaniu doustnym ograniczają jego skuteczność terapeutyczną i zastosowanie. Jednak na pewno warto włączyć kwercetynę do codziennego jadłospisu.

Badania dowodzą, że przy niższych stężeniach kwercetyna działa jako przeciwutleniacz, a przy wyższych działa jako prooksydant. Właściwości prooksydacyjne kwercetyny przypisuje się zapobieganiu rozwojowi nowotworów. Role kwercetyny podkreśla się także w przeciwdziałaniu rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych, tj. choroba Alzheimera chroniąc komórki nerwowe przed uszkodzeniem, poprawiając efektywność uczenia i zapamiętywania.

Wszystkie wymienione właściwości mówią za tym, iż kwercetyna stanowi istotny składnik diety o potencjalnych korzyściach zdrowotnych. Niezwykle istotne byłoby zwrócenie uwagi na zastosowanie kwercetyny w celach profilaktycznych, a także w połączeniu z lekami, w celu wzmocnienia lub synergistycznego oddziaływania z tymi środkami chemicznymi, a w konsekwencji ograniczenia ich skutków ubocznych, związanej z nimi toksyczności i zwiększenia ich ogólnej skuteczności i bezpieczeństwa. 

Resweratrol to związek polifenolowy, należący do grupy stilbenów. Jednym z najbardziej znanych źródel resweratrolu są winogrona, a także czerwone wino.  Oprócz zawartości tego związku w owocach, korzenie rdestowca (Polygonum cuspidatum) oraz korzenie, kłącze i liście ciemiężnicy (Veratrum formosanum L., Veratrum grandiflorum L.) są równie bogatymi źródłami tego cennego związku. Resweratrol może być również przyjmowany w formie suplementów diety.  Jednakże, chociaż wchłanianie resweratrolu jest wysokie, badania na zwierzętach wykazały, że resweratrol we krwi stosunkowo szybko ulega rozkładowi, zmniejszając w ten sposób jego biodostępność, czyli część substancji czynnej, która z podanej dawki dostaje się do krążenia ogólnego, oraz szybkość wchłaniania tej substancji.

W wielu badaniach klinicznych badano wpływ spożycia resweratrolu na choroby układu krążenia. Badania te znacznie różnią się pod względem stosowanych ilości resweratrolu (ok. 5 do 5000 mg/dzień) i okresu leczenia (od kilku dni do miesięcy).

Resweratrol wykazuje właściwości, przeciwzapalne, przeciwmutagenne oraz przeciwutleniające. Suplementacja resweratrolem może wykazać się również pomocna u pacjentów z choroba Alzheimera.

Badania kliniczne potwierdziły, że suplementacja resweratrolem prowadzi do istotnych zmian metabolicznych, co wpływa korzystnie na masę ciała, wskaźnik masy ciała (BMI), ciśnienie krwi oraz poziom glukozy we krwi. Spożycie resweratrolu przez otyłych uczestników badania skutkowało obniżeniem stężenia glukozy, trójglicerydów oraz markerów stanu zapalnego, podobnych do efektów obserwowanych przy ograniczeniu kalorii. Dodatkowo, badania wykazały, że efekty te były bardziej widoczne u osób spożywających więcej niż 300 mg resweratrolu dziennie. Nowoczesne badania, obejmujące 28 randomizowanych badań klinicznych, potwierdziły korzystny wpływ resweratrolu na redukcję masy ciała, BMI i obwodu talii, szczególnie u osób otyłych i w długotrwałych badaniach trwających ponad trzy miesiące.

Resweratrol, związany z ekstraktem z winogron, wykazuje potencjalne właściwości lecznicze w kontekście cukrzycy. Badania kliniczne sugerują, że długotrwałe spożycie resweratrolu może wpływać korzystnie na parametry kliniczne pacjentów z cukrzycą typu 2. Przykładowo, podawanie resweratrolu pacjentom przez okres jednego roku skutkowało zmniejszeniem ekspresji prozapalnych cytokin.

W związku z tym resweratrol wydaje się potencjalnie korzystny dla pacjentów z cukrzycą typu 2, zwłaszcza przy długotrwałym spożyciu w odpowiednich dawkach.

Jednakze, w badaniach klinicznych resweratrol wykazywal także działania niepożądane, gdy laczony jest z innymi lekami. Resweratrol oddziałuje pośrednio z innymi lekami, prowadząc do osłabienia aktywności lub nadekspresji transporterów leków i enzymów CYP450, głównego układu komórkowego zaangażowanego w metabolizm leków. Może zwiększać biodostępność niektórych leków, na przykład nikardypiny podowanej doustnie. Reswewatrol zwiększa absorpcje metotreksatu w jelicie oraz zmniejsza jego wydalanie przez nerki. Poprzez mechanizmy pośredniczące może wykazywać działanie uszkadzające wątrobę. Dodatkowo zwiększać aktywność przeciwkrzepliwą warfaryny, co może podnieść ryzyko krwawień. Łączenie resweratrolu z lekami zostało również opisane jako czynnik osłabiający skutki kilku innych leków. Na przykład resweratrol może złagodzić efekty inhibitorów proteazy ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV), leków przeciwarytmicznych, agonistów kanałów wapniowych, leków przeciwhistaminowych oraz immunosupresantow.

Katechiny to grupa związków polifenolowych, które są głównie pozyskiwane z liści krzewu herbacianego Camellia sinensis L. Liście tego krzewu, odpowiednio przetworzone, znane są jako zielona herbata, która słynie ze swoich licznych korzyści dla zdrowia. Jednak katechiny nie występują tylko w herbacie. Możemy je znaleźć również w innych produktach spożywczych, takich jak winogrona, ziarna kawy, jabłka i cytrusy.

Herbata jest drugim najpopularniejszym napojem na świecie po wodzie. Typowa filiżanka parzonej zielonej herbaty (250 ml) zawiera od 50 do 100 mg katechin, a wśród nich wyróżnia się galusan epigallokatechiny (EGCG), epigallokatechina (EGC), epikatechina (EC), i galusan epikatechiny (ECG). EGCG jest główną katechiną obecną w zielonej herbacie i stanowi znaczną część jej suchej masy, wynosząc od 50% do nawet 80%.

Katechiny zyskują coraz większą popularność ze względu na swoje korzyści zdrowotne, a w tym:

• zwalczanie stresu oksydacyjnego
• redukcję stanów zapalnych
• wsparcie układu sercowo-naczyniowego
• pomagają w obniżeniu poziomu trójglicerydów i cholesterolu, a także przyspieszają proces spalania kalorii
• mogą zmniejszać ryzyko powstania niektórych nowotworów w tym raka przełyku, płuc, prostaty, żołądka, piersi, trzustki, przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego
• ochraniają neurony przed rozwojem chorób neurodegeneracyjnych, tj. Alzheimer, Parkinson, stwardnienie rozsiane, choroba Huntingtona

Istnieją dowody na to, że EGCG zmniejsza aktywność interleukiny β, która pełni rolę w stymulowaniu wzrostu i rozwijaniu się guza. Wyniki badań na ludzkich liniach komórkowych również sugerują, że EGCG może wywierać hamujący wpływ na rozwijający się czerniak skóry. Ponadto, zaobserwowano, że EGCG może zmniejszać zdolność komórek nowotworowych do przerzutów, ponieważ usztywnia błony komórkowe tych komórek, co utrudnia ich migrację.

Kurkumina to polifenol pochodzący z kłącza ostryża długiego (Curcuma longa L.). Często znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym jako naturalny barwnik nadający żółty kolor. Z naukowych badań wynika, że kurkumina, obecna w naszej diecie zwiększa aktywność naturalnych enzymów antyoksydacyjnych obecnych w ludzkim organizmie – glutationu oraz dysmutazy ponadtlenkowej. A to sprawia, że ten naturalny związek przedłuża życie w zdrowiu. Działanie kurkuminy w roli antyoksydanta można porównać do znanych witamin C i E. Jej właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe przemawiają za włączeniem tej substancji do codziennej diety.

Niestety jednak istnieje ograniczenie wynikające z niskiej biodostępności kurkuminy po podaniu doustnym. Mimo to pojawiła się nowa nadzieja, ponieważ najnowsze doniesienia naukowe wskazują, iż spożywanie kurkuminy razem z innym związkiem – piperyną poprawia jej wchłanianie a co za tym idzie jej aktywność biologiczną w ludzkim organizmie.

Chryzyna należy do grupy flawonoidów, której bogatymi źródłami jest miód oraz propolis. Doniesiono, miód może regulować stan zapalny w organizmie ludzkim poprzez hamowanie tworzenia się reaktywnych form tlenu, naciekania leukocytów (inaczej białych krwinek, komórek układu odpornościowego) oraz enzymów aktywowanych czynnikami prozapalnymi, jak cyklooksygenaza-2 i metaloproteinaza-9 (enzym proteolityczny, trawiącego białka uczestniczący w procesach przebudowy i degradacji składników pozakomórkowych). Chryzyna posiada wiele właściwości prozdrowotnych. W badaniach in vitro, wskazuje się na działanie przeciwnowotworowe chryzyny na linie komórkowe białaczki limfatycznej, guza piersi, raka okrężnicy oraz raka jajnika. Chryzyna również zapobiega rozwoju cukrzycy, stymuluje układ immunologiczny blokując rozwój alergii, działa hepatoprotekcyjnie (chroni wątrobę przed uszkodzeniami oraz regeneruje ją), chroni komórki nerwowe zapobiegając rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera oraz działa pozytywnie na układ krwionośny. Co więcej chryzyna pozytywnie wpływa na reprodukcje, wpływając na funkcje jader i jajników. Spożywanie chryzyny wiąże się z zwiększoną liczba i ruchliwością plemników, zwiększonym stężeniem testosteronu we krwi oraz ogólnie zwiększoną płodnością.

Karotenoidy to grupa związków chemicznych, z których aż 700 rodzajów zostało zidentyfikowanych. Jednak tylko 60 z nich występuje w naszej codziennej diecie.

Najwięcej karotenoidów zawierają owoce, nasiona i kwiaty roślin. Najlepiej poznanymi i przebadanymi karotenoidami są likopen, luteina, astaksantyna i b-karoten.

Mają one zdolność do walki z wolnymi rodnikami, chroniąc DNA komórek przed uszkodzeniem, również tych wywołanym promieniowaniem ultrafioletowym. Ponadto stymulują układ immunologiczny i mogą hamować wzrost komórek nowotworowych.

To nie koniec ich zasług, ponieważ stanowią także prekursor witaminy A. To znaczy, że po spożyciu produktów spożywczych zawierających karotenoidy dochodzi do reakcji metabolicznych w naszym organizmie prowadzących do powstania witaminy A.

Te przemiany metaboliczne możliwe są dzięki strukturze karotenoidów. Otóż zawierają w swojej chemicznej strukturze pierścień β-jononu, który jest podobny do struktury retinolu – formy witaminy A. Warto podkreślić, że β-karoten, który zawiera dwa pierścienie β-jononowe, jest najbardziej aktywnym prekursorem witaminy A spośród karotenoidów.

W przyrodzie β-karoten występuje jako żółty barwnik roślinny. Ten silny przeciwutleniacz, razem z likopenem, luteiną i zeaksantyną chroni przed stresem oksydacyjnym, co z kolei zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworów. Najbogatszymi, naturalnymi źródłami β-karotenu są: marchewki, słodkie ziemniaki, dynia, szpinak oraz czerwona papryka.

Likopen jest jednym z najsilniejszych antyoksydantów należących do rodziny karotenoidów. Najbogatszym źródłem likopenu są pomidory, ale występuje również w arbuzie, brzoskwiniach oraz grejpfrucie, gdzie odpowiada za czerwone zabarwienie.

Luteina w przyrodzie występuje jako żółty i pomarańczowy barwnik roślinny, jej bogatym źródłem są żółte ipomarańczowe owoce i warzywa, oraz zielone liście.

Udowodniono, że codzienna suplementacja luteiną w ilości 8-10 mg na dobę prowadzi do wzrostu aktywności enzymów antyoksydacyjnych jak katalaza, peroksydaza glutationowa oraz dysmutaza ponadtlenkowa, które przekształcają wolne rodniki i reaktywne formy tlenu w mniej szkodliwe związki. Luteina, wspólnie z likopenem, stymuluje powstawanie białek, które odgrywają istotną rolę w tworzeniu połączeń międzykomórkowych typu neksus (kanałów umożliwiających przepływ substancji chemicznych miedzy komórkami, np.w procesach przewodnictwa nerwowego, skurczu mięśni, regulacji rytmu serca czy kontroli funkcji komórek, w tym ich wzrostu i różnicowania). To zjawisko przekłada się na poprawę komunikacji między komórkami oraz ogranicza niekontrolowany podział komórek w efekcie ograniczając rozwój nowotworów.

Co więcej, luteina i likopen wpływają korzystnie na odporność komórkową organizmu ludzkiego, zwiększając liczbę limfocytów T i limfocytów T cytotoksycznych. Limfocyty T, inaczej białe krwinki to komórki odpornościowe, które powstają w szpiku kostnym, a następnie dojrzewają w grasicy. Następnie limfocyty T migrują do innych narządów limfatycznych, takich jak śledziona i węzły chłonne, gdzie przeważnie są aktywowane i wykazują zdolność obrony organizmu przed infekcjami. Limfocyty T cytotoksyczne są komórkami wykrywającymi obecność w organizmie zakażonych lub zmienionych nowotworowo komórek i eliminują je, niszcząc ich błonę komórkową.

Warto również podkreślić, że luteina wykazuje właściwości chroniące nasze oczy przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Ten rodzaj promieniowania może negatywnie wpływać na wzrok, jednak luteina działa jak naturalny tarcza ochronna. Wspólnie z zeaksantyną, innym karotenoidem, stanowią skuteczną barierę antyoksydacyjną, eliminując szkodliwe wolne rodniki w oczach. To przyczynia się do zapobiegania chorobom takim jak zwyrodnienie plamki żółtej, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki oraz zaćma.

Astaksantyna w przyrodzie odpowiedzialna jest za czerwony kolor i naturalnie występuje w jednokomórkowych glonach, drożdżach, pieczarkach, oraz w łososiu, pstrągu i skorupiakach. Dzięki jej wyjątkowo silnym właściwościom antyoksydacyjnym nazywana jest „królową karotenoidów”. Wykazuje aż 14-krotnie większą skuteczność w neutralizowaniu wolnych rodników niż witamina E, a także jest 54-krotnie skuteczniejsza niż β-karoten i 65-krotnie skuteczniejsza niż witamina C. Jej potencjal antyoksydacyjny może być wykorzystywany w przeciwdziałaniu rozwoju chorób i wspomaganiu leczenia takich jak nowotwory, choroby oczu (zaćma, zwyrodnienie plamki żółtej, astenopia), miażdżyca, cukrzyca typu 2, stany zapalne żołądka wywołane bakterią Helicobacter pylori, choroby wrzodowe żołądka. Zwiększa także odporność całego organizmu. Astaksantyna szczególnie chroni przed rozwojem stanów zapalnych rozwijających się w mózgu i oczach, ponieważ łatwo przenika przez barierę krew-mózg i krew-siatkówka co umożliwia jej działanie biologiczne.

Witaminy

Witamina C (kwas askorbinowy) jest związkiem rozpuszczalnym w wodzie. Najbogatszym źródłem aktywnej witaminy C są owoce dzikiej róży, ale witamina ta w dużej ilości występuje również w owocach czarnej porzeczki i warzywach, takich jak papryka, pietruszka i brokuły. Dzięki antyoksydacyjnym właściwościom, kwas askorbinowy chroni DNA przed mutagennym działaniem wolnych rodników, a co za tym idzie zapobiega powstawaniu nowotworów. Część badan klinicznych (Cameron i Pauling 1976 r. i 1978 r., Cathcart R. 1981 r., Padayatty 2006 r., Hoffer 2015 r.) przemawiają za tym, że suplementacja witaminą C wspomaga leczenie nowotworów, wydłużając długość życia chorych w porównaniu do osób nie spożywających witaminy C.

Dieta śródziemnomorska

W dzisiejszej rzeczywistości, kiedy natłok informacji o diecie jest przytłaczający, dieta śródziemnomorska wyróżnia się jako prawdziwa perła zdrowego odżywiania. To nie tylko sposób na utrzymanie zdrowej wagi, ale przede wszystkim prewencję wielu chorób cywilizacyjnych.

Termin diety śródziemnomorskiej odnosi się do zwyczajów żywieniowych panujących w Grecji, głównie na Krecie i południowej części Włoch od początku lat 60-tych. Jadłospis diety śródziemnomorskiej uważany za jeden z najzdrowszych modeli odzywania. Popularność jej wynika z obserwowanej z najdłuższej długości życia dorosłych mieszkańców i równoczesnej najniższej zapadalności na choroby niedokrwienne serce, niektóre rodzaje nowotworów i innych dietozależnych chorób, mimo, iż w latach 60-tych ludzie mieli mocno ograniczony dostęp do opieki medycznej. Dieta ta zawiera 7-8% energii pochodzących z nasyconych kwasów tłuszczowych, przy całkowitej zawartości tłuszczu od 25 do 40%.

Charakteryzuje się:

• dużym spożyciem oliwy z oliwek i niskim spożyciem tłuszczy zwierzęcych,
• dużym spożyciem warzyw i owoców,
• dużym spożyciem produktów zbożowych z pełnego ziarna
• średnim spożyciem produktów mlecznych i ryb
• niskie spożycie cukrów rafinowanych
• oraz małym spożyciem mięsa i produktów mięsnych

W porównaniu z innymi stosowanie się do diety śródziemnomorskiej wiąże się z niższym ciśnieniem krwi, a także poprawą profilu glukozy i lipidów we krwi. Dieta śródziemnomorska obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, a nawet prowadzi do korzystnych zmian w mikrobiomie jelitowym, co prowadzi do poprawy ogólnego stanu metabolizmu oraz zapobiega miażdżycy i zakrzepicy. Dużą zasługę prozdrowotnych właściwości przypisuje się oliwie z oliwek, która jest jedną z głównych składników diety śródziemnomorskiej. Została scharakteryzowana jako prebiotyk (pobudzający wzrost i aktywność korzystnych dla organizmu bakterii jelitowych). Co więcej, spożywanie oliwy z oliwek koreluje z niskim występowaniem otyłości i zespołu metabolicznego, a co za tym idzie, mniejszym przewlekłym stanem zapalnym. Osoby stosujące dietę śródziemnomorską na ogół wykazują niższy poziom ogólnoustrojowego profilu zapalnego, który często pojawia się w przypadku stosowania diety zachodniej lub bogatej w węglowodany.

Przykładowy jadłospis na dzień diety śródziemnomorskiej

Śniadanie:

• Omlet z pomidorami, szpinakiem i serem feta
• Pełnoziarniste pieczywo (np. orkisz)
• Grecka sałatka owocowa z jogurtem naturalnym
• Herbata ziołowa lub kawa

Drugie śniadanie (przekąska):

• Orzechy włoskie i migdały
• Świeże owoce, np. winogrona lub figi

Obiad:

• Sałatka grecka z oliwkami, pomidorami, ogórkiem, czerwoną cebulą, fetą i oliwą z oliwek
• Pieczony łosoś z ziołami
• Płatki quinoa z warzywami duszonymi na oliwie z oliwek
• Chleb pełnoziarnisty (np. orkiszowy)

Podwieczorek (przekąska):

• Jogurt naturalny z miodem i orzechami
• Kawa lub herbata ziołowa

Kolacja:

• Makaron pełnoziarnisty z sosem pomidorowym, bakłażanem, cukinią i pieczonym kurczakiem
• Sałatka rukoli z pomidorami suszonymi na słońcu, kawałkami sera parmezan i dressingiem z octu balsamicznego i oliwy z oliwek
• Kieliszek czerwonego wina (opcjonalnie)

Promowanie zdrowej diety jest kluczowym elementem dbania o ogólne dobrostan społeczeństwa. Edukacja na temat korzyści wynikających z zrównoważonego odżywiania przyczynia się do świadomego podejmowania decyzji żywieniowych. Długofalowe korzyści związane z promowaniem zdrowej diety obejmują obniżenie wskaźników otyłości, chorób serca, poprawy funkcji mózgu, niższej zapadalności na nowotwory, zwiększonej oczekiwanej długości życia. Pamiętajmy jak ważne jest to co jemy.

Autorka: Natalia Schäfer, Doktorantka Katedry Farmacji i Chemii Ekologicznej.

Bibliografia

1. Schilrreff P, Alexiev U. Chronic Inflammation in Non-Healing Skin Wounds and Promising Natural Bioactive Compounds Treatment. Int J Mol Sci. 2022 Apr 28;23(9):4928. doi: 10.3390/ijms23094928. PMID: 35563319; PMCID: PMC9104327.
2. Korać R., Khambholja K.: Potential of herbs in skin protection from ultraviolet radiation. Pharmacognosy Review 2011, 5, 164-173.
3. Alencar Filho J.M.T, Sampaio P.A., Pereira E.C.V., Olivera Junior R.G., Silva F.S., Silva Almeida J.R.G., Rolim L.A., Nunes X.P., Cruz Araújo E.C.: Flavonoids as photoprotective agents: A systemic review. Journal of Medical Plants Research 2016, 10, 848-864.
4. Rabinovich L., Kazlouskaya V.: Herbal sun protection agents: Human studies. Clinics in Dermatology 2018, 36, 369-375.
5. Mahadev M, Nandini HS, Ramu R, Gowda DV, Almarhoon ZM, Al-Ghorbani M, Mabkhot YN. Fabrication and Evaluation of Quercetin Nanoemulsion: A Delivery System with Improved Bioavailability and Therapeutic Efficacy in Diabetes Mellitus. Pharmaceuticals (Basel). 2022 Jan 5;15(1):70. doi: 10.3390/ph15010070. PMID: 35056127; PMCID: PMC8779357.
6. Deepika, Maurya PK. Health Benefits of Quercetin in Age-Related Diseases. 2022 Apr 13;27(8):2498. doi: 10.3390/molecules27082498. PMID: 35458696; PMCID: PMC9032170.
7. Di Petrillo A, Orrù G, Fais A, Fantini MC. Quercetin and its derivates as antiviral potentials: A comprehensive review. Phytother Res. 2022 Jan;36(1):266-278. doi: 10.1002/ptr.7309. Epub 2021 Oct 28. PMID: 34709675; PMCID: PMC8662201.
8. Nguyen TLA, Bhattacharya D. Antimicrobial Activity of Quercetin: An Approach to Its Mechanistic Principle. Molecules. 2022 Apr 12;27(8):2494. doi: 10.3390/molecules27082494. PMID: 35458691; PMCID: PMC9029217.
9. Qi W, Qi W, Xiong D, Long M. Quercetin: Its Antioxidant Mechanism, Antibacterial Properties and Potential Application in Prevention and Control of Toxipathy. Molecules. 2022 Oct 3;27(19):6545. doi: 10.3390/molecules27196545. PMID: 36235082; PMCID: PMC9571766.
10. Igielska-Kalwat J., Gościańska J., Nowak I.: Karotenoidy jako naturalne antyoksydanty. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2015, 69, 418-428.
11. Jopkiewicz S.: Stres oksydacyjny Część II. Profilaktyka powstawania uszkodzeń wolnorodnikowych. Medycyna Środowiskowa 2018, 21, 53-59.
12. Kubat-Sikorska A., Stryjecka M., Kiełtycka-Dadasiewicz A.: Znaczenie karotenoidów w kosmetologii i ich naturalne źródła w ,,Rośliny w Nowoczesnej Kosmetologii”. Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej im. Wincentego Pola w Lublinie, Lublin 2016, 25-39.
13. Michalak M., Paradowska K., Zielińska A.: Możliwości wykorzystania w kosmetologii wybranych olejów roślinnych jako źródła karotenoidów. Post Fitoter 2018, 19, 10-17.
14. Kobylińska A., Janas K.: Kwercetyna, ważny flawonoid w życiu roślin. Kosmos 2015, 64, 113-127.
15. Nowak A., Klimowicz A.: Zdrowotne oddziaływanie polifenoli zielonej herbaty (Camellia Sinensis L.), Kosmos 2013, 62, 87-93.
16. Donejko M., Niczyporuk M., Galicka E., Przylipiak A.: Właściwości antynowotworowe galusanu epigallokatechiny zawartego w zielonej herbacie. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2013, 67, 26-34.
17. Przybylska S.: Kurkumina- prozdrowotny barwnik kurkumy. Problemy Higieny i Epidemiologii 2015, 96, 414-420.
18. Wolanin K., Piwocka K.: Kurkumina- od medycyny naturalnej do kliniki. Kosmos 2008, 57, 53-65.
19. Heidari H, Bagherniya M, Majeed M, Sathyapalan T, Jamialahmadi T, Sahebkar A. Curcumin-piperine co-supplementation and human health: A comprehensive review of preclinical and clinical studies. Phytother Res. 2023 Apr;37(4):1462-1487. doi: 10.1002/ptr.7737. Epub 2023 Jan 31. PMID: 36720711.
20. Zia A, Farkhondeh T, Pourbagher-Shahri AM, Samarghandian S. The role of curcumin in aging and senescence: Molecular mechanisms. Biomed Pharmacother. 2021 Feb;134:111119. doi: 10.1016/j.biopha.2020.111119. Epub 2020 Dec 24. PMID: 33360051.
21. Naz S, Imran M, Rauf A, Orhan IE, Shariati MA, Iahtisham-Ul-Haq, IqraYasmin, Shahbaz M, Qaisrani TB, Shah ZA, Plygun S, Heydari M. Chrysin: Pharmacological and therapeutic properties. Life Sci. 2019 Oct 15;235:116797. doi: 10.1016/j.lfs.2019.116797. Epub 2019 Aug 28. PMID: 31472146.
22. Janda K., Kasprzak M., Wolska J.: Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie. Pom J Life Sci 2015, 61, 419-425.
23. Kilian-Pięta E.: Witamina C jako niezbędny składnik dla skóry człowieka oraz czynniki determinujące jej wchłanianie. Kosmetologia Estetyczna 2019, 1, 25-30.
24. Tysiąc- Miśta M., Brzoza K., Burek M., Dubiel A., Pałkiewicz K., Wyszyńska M., Kasperski J.: Substancje stosowane w mezoterapii igłowej. Kosmetologia estetyczna 2019, 1, 97-103.
25. Ranneh Y, Akim AM, Hamid HA, Khazaai H, Fadel A, Zakaria ZA, Albujja M, Bakar MFA. Honey and its nutritional and anti-inflammatory value. BMC Complement Med Ther. 2021 Jan 14;21(1):30. doi: 10.1186/s12906-020-03170-5. PMID: 33441127; PMCID: PMC7807510.
26. Grzesik M, Bartosz G, Dziedzic A, Narog D, Namiesnik J, Sadowska-Bartosz I. Antioxidant properties of ferrous flavanol mixtures. Food Chem. 2018 Dec 1;268:567-576. doi: 10.1016/j.foodchem.2018.06.076. Epub 2018 Jun 19. PMID: 30064798.
27. Stachowiak B, Szulc P. Astaxanthin for the Food Industry. Molecules. 2021 May 2;26(9):2666. doi: 10.3390/molecules26092666. PMID: 34063189; PMCID: PMC8125449.
28. Mentella MC, Scaldaferri F, Ricci C, Gasbarrini A, Miggiano GAD. Cancer and Mediterranean Diet: A Review. Nutrients. 2019 Sep 2;11(9):2059. doi: 10.3390/nu11092059. PMID: 31480794; PMCID: PMC6770822.
29. Scoditti E, Tumolo MR, Garbarino S. Mediterranean Diet on Sleep: A Health Alliance. 2022 Jul 21;14(14):2998. doi: 10.3390/nu14142998. PMID: 35889954; PMCID: PMC9318336.
30. Mazza E, Ferro Y, Pujia R, Mare R, Maurotti S, Montalcini T, Pujia A. Mediterranean Diet In Healthy Aging. J Nutr Health Aging. 2021;25(9):1076-1083. doi: 10.1007/s12603-021-1675-6. PMID: 34725664; PMCID: PMC8442641.
31. Mizgier, J. Jeszka, G. Jarząbek-Bielecka: ROLA DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W ZAPOBIEGANIU NADWADZE I OTYŁOŚCI, NIEKTÓRYM CHOROBOM DIETOZALEŻNYM ORAZ JEJ WPŁYW NA DŁUGOŚĆ ŻYCIA. Nowiny Lekarskie 2010, 79, 6, 451–454
32. Breuss JM, Atanasov AG, Uhrin P. Resveratrol and Its Effects on the Vascular System. Int J Mol Sci. 2019 Mar 27;20(7):1523. doi: 10.3390/ijms20071523. PMID: 30934670; PMCID: PMC6479680.
33. Shaito A, Posadino AM, Younes N, Hasan H, Halabi S, Alhababi D, Al-Mohannadi A, Abdel-Rahman WM, Eid AH, Nasrallah GK, Pintus G. Potential Adverse Effects of Resveratrol: A Literature Review. Int J Mol Sci. 2020 Mar 18;21(6):2084. doi: 10.3390/ijms21062084. PMID: 32197410; PMCID: PMC7139620.
34. Farhan M. Green Tea Catechins: Nature’s Way of Preventing and Treating Cancer. Int J Mol Sci. 2022 Sep 14;23(18):10713. doi: 10.3390/ijms231810713. PMID: 36142616; PMCID: PMC9501439.
35. Afzal O, Dalhat MH, Altamimi ASA, Rasool R, Alzarea SI, Almalki WH, Murtaza BN, Iftikhar S, Nadeem S, Nadeem MS, Kazmi I. Green Tea Catechins Attenuate Neurodegenerative Diseases and Cognitive Deficits. 2022 Nov 6;27(21):7604. doi: 10.3390/molecules27217604. PMID: 36364431; PMCID: PMC9655201.
36. Cameron E, Pauling L. Supplemental ascorbate in the supportive treatment of cancer: Prolongation of survival times in terminal human cancer. Proc Natl Acad Sci U S A. 1976 Oct;73(10):3685-9. doi: 10.1073/pnas.73.10.3685. PMID: 1068480; PMCID: PMC431183.
37. Cameron E, Pauling L. Supplemental ascorbate in the supportive treatment of cancer: reevaluation of prolongation of survival times in terminal human cancer. Proc Natl Acad Sci U S A. 1978 Sep;75(9):4538-42. doi: 10.1073/pnas.75.9.4538. PMID: 279931; PMCID: PMC336151.
38. Robert F., Cathcart. Vitamin C, titrating to bowel tolerance, anascorbemia, and acute induced scurvy. Medical Hypotheses 1981, 7, 1359-1376.
39. Padayatty SJ, Riordan HD, Hewitt SM, Katz A, Hoffer LJ, Levine M. Intravenously administered vitamin C as cancer therapy: three cases. CMAJ. 2006 Mar 28;174(7):937-42. doi: 10.1503/cmaj.050346. PMID: 16567755; PMCID: PMC1405876.
40. Hoffer LJ, Robitaille L, Zakarian R, Melnychuk D, Kavan P, Agulnik J, Cohen V, Small D, Miller WH Jr. High-dose intravenous vitamin C combined with cytotoxic chemotherapy in patients with advanced cancer: a phase I-II clinical trial. PLoS One. 2015 Apr 7;10(4):e0120228. doi: 10.1371/journal.pone.0120228. PMID: 25848948; PMCID: PMC4388666.