Insulinooporność: wróg Twojego zdrowia, jak jej przeciwdziałać? Metody prewencji
26 października 2023
Choroby metaboliczne to epidemia współczesnych czasów oraz spore wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej, jedną ze składowych zespołu metabolicznego, który niesie ryzyko chorób metabolicznych jest insulinooporność. Choć nie jest to termin powszechnie używany, jego wpływ na zdrowie jest fundamentalny, dlatego niezwykle ważne jest, aby pacjenci zrozumieli jego etiologię, patomechanizm, objawy, możliwości farmakologii, istotne kwestie dietetyczne, aktywność fizyczną, implikacje w okresie ciąży, a także powikłania długoterminowe. Celem tego artykułu jest zapoznanie się z problemem jaki stanowi insulinooporność w przystępny sposób dla każdego pacjenta, bazując na dostępnych danych naukowych.
Czym jest insulinooporność?
Insulina to hormon, który pełni kluczową funkcję w regulacji poziomu glukozy (cukru) we krwi. Dostarczając pożywienie, wzrasta stężenie glukozy w osoczu, co jest sygnałem dla komórek β trzustki do produkcji insuliny. Insulina umożliwia transfer cząsteczek glukozy do komórek, które wykorzystają ją w procesach energetycznych lub zmagazynują, a gdy poziom cukru we krwi ureguluję się, trzustka zaprzestanie produkcji insuliny. Insulinooporność to utrata przez komórki wrażliwości na insulinę, mimo iż jest ona wytwarzana prawidłowo w odpowiednich ilościach, nie jest w stanie zostać odpowiednio wykorzystana przez organizm. Brak reakcji komórek na insulinę skutkuje utrzymaniem wysokiego stężenia glukozy we krwi, co powoduje, że trzustka stale wytwarzać będzie nadmiarowe ilości insuliny. Pogłębiający się stan insulinooporności może doprowadzić do utraty zdolności produkcji insuliny przez trzustkę, co za tym idzie do stanu przedcukrzycowego oraz cukrzycy typu 2 (Eckel, 2022) (Garvey & Mechanick, 2022).
W badaniach diagnostycznych krwi, w kierunku diagnozy insulinooporności, zaobserwujemy hiperinsulinemię na czczo i po posiłku, a także hiperglikemię. Skuteczny w diagnozie jest również wskaźnik HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance), obliczony na podstawie wspomnianych wyżej badań. Lekarz może zlecić również badanie hemoglobiny glikowanej oraz szczegółowy profil lipidowy (Masharani, 2023).
Mechanizm powstawania choroby
Główną przyczyną insulinooporności jest nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicach brzucha oraz brak aktywności fizycznej. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych uwalnianych z rozbudowanej tkanki tłuszczowej powoduje szereg negatywnych skutków metabolicznych. Mechanizm negatywnego działania wolnych kwasów tłuszczowych polega na upośledzeniu wychwytu glukozy za pośrednictwem insuliny, przez co zwiększa się wydzielanie insuliny przez trzustkę, co może prowadzić do hiperinsulinemii. Wolne kwasy tłuszczowe w wątrobie zwiększają produkcję glukozy i trójglicerydów, wpływają również na zwiększone wydzielanie lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) oraz zmniejszenie stężenia lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL), co zaburza znacząco profil lipidowy (Eckel, 2022). Do innych przyczyn insulinooporności należą predyspozycje genetyczne, obecność innych chorób jak np.: zespół Cushinga, akromegalia, zapalenie trzustki, a także stosowanie leków np.: sterydów, leków na nadciśnienie tętnicze, niektórych psychotropów (Powers & D’Alessio, 2017).
Powikłania związane z insulinoopornością obejmują wspominaną wcześniej cukrzycę typu 2, ale także:
- choroby sercowo- naczyniowe (w tym nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroby niedokrwienne serca, niewydolność serca),
- niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby,
- zespół policystycznych jajników,
- dyslipidemię,
- zwiększone ryzyko udaru mózgu
- obturacyjny bezdech senny (Masharani, 2023).
Objawy insulinooporności
Objawy nie są specyficzne, natomiast są charakterystyczne dla objawów związanych z wysokim poziomem glukozy we krwi i obejmują: zwiększone pragnienie, zwiększone oddawanie moczu, wolne gojenie się ran, zmęczenie i senność po posiłkowa, problemy ze wzrokiem, rogowacenie i zaciemnienie skóry w okolicach łokci, pachwin, szyi. Potwierdzeniem dla insulinooporności są szczegółowe badania krwi zlecone przez lekarza koordynującego (Eckel, 2022).
Leczenie
Leczenie insulinooporności ma na celu poprawę wrażliwości komórek na insulinę i obniżenie poziomu glukozy we krwi. Leczenie obejmuje zwykle zmiany stylu życia w tym utratę wagi, zmianę diety, wprowadzenie aktywności fizycznej oraz w razie potrzeby odpowiednie leki. Szczegółowe strategie leczenia i prewencji opisano w tabeli poniżej:
| Utrata masy ciała | Nadwaga i otyłość są głównymi czynnikami ryzyka insulinooporności. Utrata nawet 5-10% masy ciała może poprawić wrażliwość komórek na insulinę. Warto zaznaczyć, że korekta masy ciała, powinna zachodzić stopniowo, co jest kluczowe do utrzymania odpowiedniej wagi na stałe. |
| Aktywność fizyczna | Regularna aktywność fizyczna pomaga organizmowi lepiej wykorzystywać insulinę, ponieważ uwrażliwia komórki naszego ciała na jej działanie. Osoby z insulinoopornością powinny ćwiczyć przynajmniej 30 minut z umiarkowaną intensywnością przez większość dni w tygodniu. Aktywność fizyczna powinna być zawsze dopasowana do indywidualnych możliwości pacjenta, uwzględniając choroby towarzyszące. |
| Dieta | Dieta powinna być urozmaicona oraz zawierać wszelkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich ilościach, zgodnie z zasadami prawidłowego odżywiania. Warto zastosować niższą podaż węglowodanów w diecie, stosować produkty o niskim indeksie glikemicznym, produkty pełnoziarniste o wysokiej zawartości błonnika, przyjmować odpowiednią ilość warzyw i owoców niskocukrowych (będących bogactwem witamin), zadbać o odpowiednią ilość pełnowartościowego białka oraz zdrowych tłuszczy. Ważne jest również, aby ograniczyć spożycie cukru, słodkich napojów, alkoholu, przetworzonej żywności oraz palenia papierosów. Dobrym rozwiązaniem jest konsultacja dietetyczna – dietetyk może pomóc dostosować dietę do indywidualnych potrzeb i celów zdrowotnych. |
| Leczenie farmakologiczne | W leczeniu cukrzycy oraz insulinooporności stosowanych jest kilka klas leków pomagających uregulować gospodarkę węglowodanową organizmu. Do najczęściej stosowanych leków należą metformina oraz tiazolidynodiony, których stosowanie nasila działanie insuliny i pomaga w wychwycie glukozy oraz dostarczeniu jej do komórek ciała. Zmniejszają również produkcję endogennej glukozy przez wątrobę. Warto zaznaczyć, że skuteczną i bezpieczną terapię dobiera lekarz na podstawie wykonanych badań oraz konsultacji z pacjentem. |
| Suplementacja | Preparaty ziołowe obniżające poziom cukru we krwi, polecane dla osób chorujących na cukrzycę, mogą skutecznie wspierać walkę z insulinoopornością. Jako potencjalnie skuteczne wymienia się m.in.: kwas ⲁ- liponowy, cynamon, morwę białą, zieloną herbatę, gorzki melon, mniszek lekarski, arginina, witamina D i E, magnez i berberynę. Suplementację należy potraktować jako wsparcie leczenia, które pomagają szybciej powrócić do zdrowia i zregenerować organizm. Substancji naturalnych nie należy stosować zamiast leków, które są obecnie przepisywane w tym celu. |
Ciąża
Kobiety z insulinoopornością przed ciążą mają większe ryzyko wystąpienia powikłań podczas ciąży. Nieleczona insulinooporność może zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań takich jak: cukrzyca ciążowa, niedobór masy urodzeniowej, wady wrodzone, przedwczesny poród, poronienia. Odpowiednie leczenie insulinooporności przed, a także w trakcie ciąży, może pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych powikłań, dlatego ważne jest, aby kobiety z insulinoopornością ściśle współpracowały ze swoim lekarzem podczas ciąży (De Souza, 2014).
Podsumowanie
Zmiany stylu życia takie jak utrata wagi, regularna aktywność fizyczna i zdrowa dieta, są podstawą leczenia insulinooporności. Takie zmiany mogą pomóc w poprawie insulinooporności, ale nie są w stanie wyeliminować wszystkich jej przyczyn. Insulinooporność to złożony stan, który może być spowodowany przez wiele czynników, dlatego całkowite wyleczenie nie jest możliwe w określonych przypadkach. Ważne jest, aby osoby z insulinoopornością regularnie monitorowały poziom glukozy we krwi, gdyż pomoże to lekarzowi w ocenie skuteczności leczenia i w razie potrzeby w dostosowaniu planu leczenia. Rokowania dla osób z dobrze kontrolowaną, leczoną insulinoopornośćią są dobre. Wielu pacjentów ma jednak trudności z przestrzeganiem zaleceń lekarskich, utrzymaniem prawidłowej diety, czy regularnej suplementacji co może prowadzić do progresji choroby, tym samym do cukrzycy typu 2, a także zwiększenia ryzyka wystąpienia innych problemów zdrowotnych.
Autorka: Monika Kompala
Literatura:
Masharani U (2023). Diabetes mellitus. Papadakis M.A., & McPhee S.J., & Rabow M.W., & McQuaid K.R.(Eds.), Current Medical Diagnosis & Treatment 2023. McGraw Hill. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25hi003a.han.uni.opole.pl/content.aspx?bookid=3212§ionid=269150479
Eckel R.H. (2022). The metabolic syndrome. Loscalzo J, & Fauci A, & Kasper D, & Hauser S, & Longo D, & Jameson J(Eds.), Harrison’s Principles of Internal Medicine, 21e. McGraw Hill. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25hi003a.han.uni.opole.pl/content.aspx?bookid=3095§ionid=265446328
Garvey W, & Mechanick J.I. (2022). Cardiometabolic disease: insulin resistance, obesity, and the metabolic syndrome. Fuster V, & Narula J, & Vaishnava P, & Leon M.B., & Callans D.J., & Rumsfeld J, & Poppas A(Eds.), Fuster and Hurst’s The Heart, 15e. McGraw Hill. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25hi003a.han.uni.opole.pl/content.aspx?bookid=3134§ionid=263105557
Powers A.C., & D’Alessio (2017). Endocrine pancreas and pharmacotherapy of diabetes mellitus and hypoglycemia. Brunton L.L., & Hilal-Dandan R, & Knollmann B.C.(Eds.), Goodman & Gilman’s: The Pharmacological Basis of Therapeutics, 13e. McGraw Hill. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25hi003a.han.uni.opole.pl/content.aspx?bookid=2189§ionid=172482821
Endocrine pancreas. Molina P.E.(Ed.), (2023). Endocrine Physiology, 6e. McGraw Hill. https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25hi003a.han.uni.opole.pl/content.aspx?bookid=3307§ionid=275922312
Bartlett, H. E., & Eperjesi, F. (2008). Nutritional supplementation for type 2 diabetes: a systematic review. Ophthalmic & physiological optics : the journal of the British College of Ophthalmic Opticians (Optometrists), 28(6), 503–523. https://doi.org/10.1111/j.1475-1313.2008.00595.x
De Souza, L. R., Kogan, E., Berger, H., Alves, J. G., Lebovic, G., Retnakaran, R., Maguire, J. L., & Ray, J. G. (2014). Abdominal adiposity and insulin resistance in early pregnancy. Journal of obstetrics and gynaecology Canada : JOGC = Journal d’obstetrique et gynecologie du Canada : JOGC, 36(11), 969–975. https://doi.org/10.1016/S1701-2163(15)30409-6
Poprzedni artykuł
