PCOS (zespół policystycznych jajników) – niewidzialna pandemia. Przyczyny, diagnoza, leczenie

Zespół policystycznych jajników (PCOS), jest częstym zaburzeniem hormonalnym dotykającym kobiety w wieku rozrodczym. Mimo iż, jest to powszechny problem, często pozostaje niezrozumiały i niezdiagnozowany. W tym artykule poznamy szczegóły PCOS, rzucając światło na metody leczenia, diagnozę, zalecenia dietetyczne, znaczenie aktywności fizycznej i skuteczne strategie suplementacji.

Czym jest PCOS

Zespół policystycznych jajników (PCOS), to złożona, przewlekła choroba o podłożu endokrynologicznym oraz metabolicznym, dotykająca miliony kobiet na całym świecie. Stanowi wyzwanie w zakresie ochrony zdrowia publicznego i jest jednym z coraz częściej występujących zaburzeń hormonalnych, które dotykają kobiet w wieku rozrodczym. Przyjmuje się, że występowanie choroby wynosi od 8 do 13% w tej grupie wiekowej, przy czym aż ok 70% przypadków pozostaje nierozpoznanych (M Hoeger, 2021).

 U podstaw PCOS leży zaburzenie równowagi hormonalnej, spowodowane połączeniem podwyższonego poziomu androgenów i/lub insuliny, co skutkuje pojawieniem się wielu cyst (zawierających niedojrzałe, nieprawidłowo rozwinięte komórki jajowe) wewnątrz jajników oraz nieregularnym cyklem menstruacyjnym, co w ostatecznym rozrachunku może doprowadzić do problemu niepłodności u kobiet. Etiologia tego schorzenia nie jest do końca poznana, przyjmuje się jednak, że powstanie choroby ściśle koreluje z czynnikami genetycznymi, infekcjami patogenami wewnątrzkomórkowymi (np. wirus CMV lub EBV) oraz środowiskowymi, tj.: insulinooporność, otyłość, nadwaga, przewlekły stan zapalny, nieprawidłowa dieta, brak aktywności ruchowej. Do głównych dolegliwości związanych z tą chorobą należą:

• hirsutyzm- nadmierne owłosienie ciała na obszarach charakterystycznych dla mężczyzn,
• obfite, przerywane miesiączki, nieprzewidywalne lub niepojawiające się miesiączki,
• brak owulacji,
• łysienie androgenowe,
• przyrost masy ciała,
• ciemne przebarwienia, nadmierne rogowacenie skóry
• trądzik (Teede, 2010) (Chaudhuri, 2023).

PCOS, to schorzenie charakteryzujące się niejednorodnością i szeroką gamą cech klinicznych, które mogą objawiać się w różny sposób przez całe życie kobiety. Dla wielu młodych dziewcząt objawy PCOS mogą pozostać niezauważone, pomylone z typowymi nieprawidłowościami okresu dojrzewania takimi jak nieregularne miesiączki lub łagodny trądzik. Uzyskując wiek rozrodczy, objawy PCOS nasilają się, nieregularne cykle miesiączkowe, nadmierny wzrost włosów stają się bardziej widoczne, pojawiają się cysty w jajnikach, może także rozpocząć się walka z niepłodnością. W miarę starzenia się kobiet z PCOS, uwaga skupia się na metabolicznych konsekwencjach choroby, panie z PCOS częściej narażone są na nowotwory układu rozrodczego, bezpłodność, choroby serca, choroby tarczycy, nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemię, cukrzycę typu 2, a także zaburzenia psychiczne w tym stany lękowe i depresję (Teede, 2010) (Chaudhuri, 2023). Zatem zrozumienie PCOS i jego wpływu ma kluczowe znaczenie dla wczesnej interwencji i skutecznego leczenia.

Metody diagnostyki

Aby stwierdzić obecność PCOS, lekarze najczęściej posługują się kryteriami Rotterdamskimi, które zakładają następujące objawy kliniczno-biochemiczne:

• hiperandrogenizm- badanie poziomu hormonów charakterystycznych dla mężczyzn,
• oligoowulacja lub brak owulacji,
• policystyczne jajniki w obrazie ultrasonograficznym.

Diagnozę uzyskuje się, gdy spełnione są co najmniej dwa z powyższych kryteriów. Przeprowadza się również wszelkie możliwe dodatkowe badania, w celu wykluczenia innych przyczyn, a także jednostek chorobowych np.: chorób tarczycy, guzów czy zespołu Cushinga. Aby uzyskać więcej informacji dotyczących gospodarki hormonalnej kobiety z PCOS, często zleca się badania: testosteronu, estrogenu, hormonu luteinizującego, insuliny, hormonu antymüllerowskiego, prolaktyny, hormonu tyreotropowego, hormonu folikulotropowego. Pozwala to na uzyskanie pełnego obrazu choroby oraz pomaga dobrać skuteczną terapię (Lee i Rausch, 2012).

Leczenie farmakologiczne

PCOS jest chorobą przewlekłą, zatem leczenie ma charakter objawowy, a możliwości terapeutyczne PCOS obejmują farmakologię i chirurgię.

• Doustne środki antykoncepcyjne: obniżają poziom androgenów, regulują cykle miesiączkowe oraz hamują owulację co zapobiega tworzeniu się cyst. Rozpoczynając terapię lekami antykoncepcyjnymi, należy wziąć pod uwagę ryzyko zakrzepicy żył, niedobory witaminy D, zaburzenia gospodarki lipidowej.
• Metformina: doustny lek przeciwcukrzycowy, uwrażliwia komórki na insulinę (co jest istotne zwłaszcza przy insulinooporności), poprawia profil metaboliczny, cykle miesiączkowe, parametry hormonalne oraz redukuje stan zapalny. Stosowanie metforminy może powodować nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, oraz szczególnie niebezpieczny stan kwasicy mleczanowej.
• Antyandrogeny: które zmniejszają poziom androgenów, mogą skutecznie zmniejszać objawy, takie jak nadmierny wzrost włosów i trądzik.
• Laparoskopia i laparotomia: torbiele charakterystyczne dla PCOS są cystami, które mogą samoistnie zanikać. Kiedy jednak do tego nie dochodzi, wzrasta ryzyko skrętu jajnika i konieczna jest interwencja chirurgiczna.
• Dieta, suplementacja i rośliny lecznicze: standardową terapią warto wesprzeć odpowiednią dietą, suplementacją oraz naturalnym substancjami, które wykazują właściwości wspierające leczenie, np. witamina D3, witaminy z grupy B, wapń, inositol, chrom, omega 3, selen, Cimicifuga Racemosa (Pluskwica Groniasta), zielona herbata, rumianek, mięta pieprzowa (Moini Jazani i inni 2019) (Arentz I inni 2017).

Obecnie nie ma idealnej terapii farmakologicznej PCOS, która całkowicie odwróci podstawowe zaburzenia hormonalne i wyleczy wszystkie objawy kliniczne. Kluczowe dla zminimalizowania objawów choroby jest zmiana stylu życia i codziennych nawyków (Patel, 2018).

Dieta i aktywność fizyczna

            Podstawą leczenia PCOS jest wdrożenie dobrze zbilansowanej diety. Dieta powinna składać się z produktów o niskim IG (indeksie glikemicznym), aby pomóc ustabilizować poziom cukru we krwi, co jest kluczowe w leczeniu PCOS. Należy komponować posiłki zgodnie z zasadą równowagi ilościowej między węglowodanami, białkami i zdrowymi tłuszczami, aby zapobiec skokom insuliny. Wskazane jest włączenie do swojej diety produktów bogatych w przeciwutleniacze, tj.: jagody, kurkuma lub zielona herbata, aby złagodzić stan zapalny, kolejny kluczowy problem w omawianej chorobie. Priorytetowo należy traktować również produkty pełnoziarniste bogate w błonnik, niskocukrowe owoce i warzywa, unikając nadmiernego spożycia przetworzonej żywności cukru oraz alkoholu i tytoniu. 

Stała aktywność fizyczna może pomóc w regulacji poziomu insuliny i poprawie owulacji. Regularnie wykonywany nawet umiarkowanej intensywności wysiłek fizyczny, znacząco poprawia stan zdrowia pacjentek z PCOS. Regularne ćwiczenia oznaczają co najmniej 30 minut ćwiczeń każdego dnia oraz nie mnie niż 3,5 godziny ćwiczeń w tygodniu. Utrata wagi może poprawić sposób, w jaki organizm wykorzystuje insulinę i pomóc hormonom osiągnąć normalny poziom, przekładając się na uregulowanie cyklu miesiączkowego, co za tym idzie także zwiększenie szans na zajście w ciążę (Teede, 2010) (Hajivandi, 2020).

W przypadku infekcji wirusa CMV lub EBV lub wirusem z grupy Herpes, warto do diety włączyć pokarmy, które wspierają organizm w neutralizacji infekcji, do takich pokarmów należą:

czarna jagoda, kiełki z lucerny lub rzodkiewki lub brokułów, szparagi, szpinak, kolendra, pietruszka w postaci zielonej, olej kokosowy, czosnek, imbir, malina, sałata (lodowa, zielona, włoska, pekińska), papaja, morela, granat, jarmuż, koper, algi czerwone, herbaty z: melisy, korzenia lukrecji, czerwonej koniczyny, liścia pokrzywy i czarnego bzu.

Suplementacja

Inozytol (mio-inozytol, dichiroinozytol) to związek należący do grupy witaminoidów, składnik suplementów diety, który może brać udział w przekazywaniu sygnalizacji insuliny. W badaniach wykazano poprawę owulacji, cykliczności menstruacji i profili hormonalnych.

Melatonina jest hormonem uważanym za kluczowy w utrzymaniu regulacji rytmu dobowego. Jednakże melatonina, bierze również udział w funkcjonowaniu jajników, w tym spowalnia starzenie się jajników, wspomaga tworzenie pęcherzyków i poprawia jakość oocytów. Melatonina jest produkowana naturalnie około godz. 21-22. Światło niebieskie emitowane przez telefon, komputer, telewizor, blokuje wytwarzanie melatoniny, dlatego urządzenia elektroniczne należy odstawić co najmniej 2 godziny przed snem. Receptowy w oczach odbierają światło niebieskie, jako informacje, że jest dzień, dlatego organizm redukuje produkcje melatoniny.

Witaminy z grupy B głównie: B1, B6, B12, kwas foliowy, witaminy D, E i K, mogą wpływać na profil metaboliczny i reprodukcyjny w PCOS.

Kwasy tłuszczowe Omega-3 mogą pomóc zmniejszyć stan zapalny, poprawiają również profil lipidowy i wspierają kontrolę cukru we krwi.

Dodatkowo wykazano pozytywny wpływ suplementacji następujących składników: resweratrol, koenzym Q10, probiotyki, kwercetyna, n-acetylocysteina, bioflawonoidy, karnityna i kwas alfa-liponowy. Suplementacja powinna być konsultowana z lekarzem, by zachować bezpieczeństwo oraz skuteczność terapii, a także uniknąć niebezpiecznych interakcji lekowych (Cowan, 2023).

Ciąża

PCOS może przyczyniać się do problemów z płodnością, ale wiele kobiet z PCOS może nadal zajść w ciążę w sposób naturalny lub dzięki odpowiedniemu leczeniu i wsparciu. Leczenie opiera się głównie na dwóch strategiach: 1. indukcji owulacji poprzez odpowiednie leczenie farmakologiczne oraz 2. zapłodnienie in vitro. Mając stwierdzone PCOS, należy jednak wziąć pod uwagę zwiększone ryzyko poronień oraz innych nieprawidłowości podczas ciąży tj.: przedwczesny poród, cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy (Chaudhuri, 2023).

Podsumowując, wielotorbielowatość jajników stanowi poważne wyzwanie, ale przy odpowiednim połączeniu leczenia, dostosowania diety, ćwiczeń i strategicznej suplementacji, można z nią skutecznie walczyć. Jeśli podejrzewasz, że masz PCOS lub doświadczasz jej objawów, koniecznie zasięgnij porady pracownika służby zdrowia, który może dostosować spersonalizowany plan leczenia do Twoich konkretnych potrzeb.

Autorka: Monika Kompala

Bibliografia

1. Kathleen M Hoeger, Anuja Dokras, Terhi Piltonen, Update on PCOS: Consequences, Challenges, and Guiding Treatment, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 106, Issue 3, March 2021, Pages e1071–e1083, https://doi.org/10.1210/clinem/dgaa839
2. Teede, H., Deeks, A., & Moran, L. (2010). Polycystic ovary syndrome: a complex condition with psychological, reproductive and metabolic manifestations that impacts on health across the lifespan. BMC medicine, 8, 41. https://doi.org/10.1186/1741-7015-8-41
3. Ananya Chaudhuri, Polycystic ovary syndrome: Causes, symptoms, pathophysiology, and remedies, Obesity Medicine, Volume 39, 2023, 100480, ISSN 2451-8476, https://doi.org/10.1016/j.obmed.2023.100480
4. Witchel, S. F., Burghard, A. C., Tao, R. H., & Oberfield, S. E. (2019). The diagnosis and treatment of PCOS in adolescents: an update. Current opinion in pediatrics, 31(4), 562–569. https://doi.org/10.1097/MOP.0000000000000778
5. Patel S. (2018). Polycystic ovary syndrome (PCOS), an inflammatory, systemic, lifestyle endocrinopathy. The Journal of steroid biochemistry and molecular biology, 182, 27–36. https://doi.org/10.1016/j.jsbmb.2018.04.008
6. Hajivandi, L., Noroozi, M., Mostafavi, F. et al. Food habits in overweight and obese adolescent girls with Polycystic ovary syndrome (PCOS): a qualitative study in Iran. BMC Pediatr 20, 277 (2020). https://doi-1org-1000047be004b.han.uni.opole.pl/10.1186/s12887-020-02173-y
7. Cowan, S., Lim, S., Alycia, C. et al. Lifestyle management in polycystic ovary syndrome – beyond diet and physical activity. BMC Endocr Disord 23, 14 (2023). https://doi-1org-1000047be0053.han.uni.opole.pl/10.1186/s12902-022-01208-y
8. Moini Jazani, A., Nasimi Doost Azgomi, H., Nasimi Doost Azgomi, A. et al. A comprehensive review of clinical studies with herbal medicine on polycystic ovary syndrome (PCOS).DARU J Pharm Sci 27, 863–877 (2019). https://doi.org/10.1007/s40199-019-00312-0
9. Arentz, S., Smith, C.A., Abbott, J. et al. Nutritional supplements and herbal medicines for women with polycystic ovary syndrome; a systematic review and meta-analysis. BMC Complement Altern Med 17, 500 (2017). https://doi.org/10.1186/s12906-017-2011-x
10. Alabassi HM, Kadri ZHM, Mahmood MM, AL-Kubisi MI. The Possible Etiological Role of CMV & EBV Latent Infections in Polycystic Ovary Syndrome Iraqi patients. SRP. 2020; 11(7): 51-53. doi:10.31838/srp.2020.7.08