Pokrzywa: parzący chwast czy zielony cud natury? Prostata (PSA BPH) a lecznicze właściwości pokrzywy

Urtica dioica, powszechnie znana jako pokrzywa, to fascynująca i wszechstronna roślina, używana od wieków ze względu na swoje właściwości lecznicze, kulinarne i tekstylne. Pomimo swojej reputacji powodującej bolesne użądlenia w przypadku kontaktu, roślina ta może poszczycić się bogatą historią interakcji międzyludzkich i szerokim zakresem praktycznych zastosowań. Pokrzywa zwyczajna to wieloletnia roślina zielna należąca do rodziny Urticaceae. Pochodzi z Europy, Azji i Ameryki Północnej i rośnie w różnych siedliskach, w tym na łąkach, w lasach i wzdłuż brzegów rzek (Jan, 2017). Termin Urtica oznacza „ten, który płonie”, które pochodzi z łańcińskiego „urere” czyli „palić” wynika to z kłujących włosków.  Przez co termin „pokrzywka” (urticaria) oznacza dowolne swędzenie, które jest podobne do wywołanego przez pokłucie pokrzywą (Dhouibi, 2019). Nazwa gatunku dioica oznacza dwudomowy, ponieważ roślina zazwyczaj zawiera kwiaty męskie i żeńskie (Ahmed i Parasuraman, 2014). Pokrzywę można łatwo rozpoznać po ząbkowanych liściach i maleńkich, przypominających włosy strukturach, zwanych włoskami, które po dotknięciu powodują bolesne użądlenie.

Właściwości lecznicze

Pokrzywa, była używana od wieków w medycynie tradycyjnej ze względu na różne korzyści zdrowotne. Oto niektóre z jej zastosowań leczniczych:

Leczenie łagodnego rozrostu prostaty (BPH): Ekstrakt z korzenia pokrzywy jest powszechnie stosowany w celu łagodzenia objawów BPH – stanu, w którym powiększa się gruczoł krokowy, powodując problemy z moczem u starszych mężczyzn jest to najbardziej uznawana korzyści z stosowania pokrzywy. Badania kliniczne wskazują, że rośliny z rodzaju Urtica zawierają substancje wpływające na hormony odpowiedzialne za łagodny przerost prostaty (BPH). Dodatkowo, ekstrakt z korzenia pokrzywy wykazuje działanie przeciwnowotworowe wobec komórek raka prostaty. W terapii najczęściej stosuje się pokrzywę w połączeniu z palmą sabałową (Sökeland, 2000). Prawdopodobnie łagodzenie objawów łagodnego przerostu prostaty (BPH) wynika z hydrofilowych składników pokrzywy obecnych w jej korzeniu, takich jak lektyny i polisacharydy, które hamują aktywność aromatazy (Pieszak, Mikołajczak, 2010).

Obniżenie ciśnienia krwi: Pokrzywa wykazała obniżenie ciśnienia krwi poprzez rozluźniające działanie na naczynia w pierścieniach aorty piersiowej w badaniach. Działanie wazorelaksacyjne pokrzywy zostało określone, jako zbliżone w działaniu werapamilu. Działanie hipotensyjne U. Dioica wynikało również z działania moczopędnego i natriuretycznego (Tahri, 2000).

Działanie moczopędne: Silne działanie obniżające ciśnienie krwi pokrzywy (Urtica dioica) wynika z jej zdolności do zwiększania produkcji moczu i wydalania sodu przez nerki. To wskazuje na rolę pokrzywy w regulowaniu funkcji nerek (Tahri, 2000). Pokrzywa działa moczopędnie, może to być korzystne dla osób z problemami układu moczowego i kamieniami nerkowymi.

Pokrzywa wykazuje widoczne działanie przeciwbakteryjne wobec zarówno bakterii Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych, w porównaniu z typowymi oraz silnymi lekami przeciwbakteryjnymi, takimi jak azotan mikonazolu, kwas amoksycylina-klawulanowy, ofloksacyna i netilmycyna, w zależności od standaryzacji efekty działania pokrzywy były podobne lub trochę mniejsze (Gülçin, 2004). Potencjalne właściwości przeciwbakteryjne pokrzywy (Urtica dioica) wynikają z obecności dużej ilości kwasów hydroksycynamonowych, takich jak kwas chlorogenowy, kwas kawowy i kwas rozmarynowy, oraz flawonoidów, w tym kwercetyny (Zenão, 2017). Dzięki właściwościom moczopędnym i przeciwbakteryjnym są również stosowane, jako domowe lekarstwo na infekcje pęcherza moczowego.

Właściwości przeciwzapalne: Pokrzywa zawiera związki o działaniu przeciwzapalnym, które mogą pomóc w stanach takich jak zapalenie stawów, pozwala na zmniejszenie bólu i obrzęku stawów. Ekstrakty z pokrzywy (Urtica dioica) skupiają się na blokowaniu kaskadowej cyklooksygenazy zapalnej COX-1 i COX-2, co prowadzi do zahamowania produkcji zapalnych prostaglandyn oraz tryptazy komórek tucznych, zapobiegając ich degranulacji (Roschek, 2009). Pomaga to łagodzić objawy choroby zwyrodnieniowej stawów oraz bólu stawów, często występujący w dłoniach, kolanach, biodrach i kręgosłupie. Główne działanie wykazują związki fenolowe, pokrzywa może być stosowana razem z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), co pozwala pacjentom ograniczyć ilość przyjmowanych NLPZ. Długotrwałe stosowanie NLPZ może zwiększać ryzyko wystąpienia zawału serca lub udaru mózgu. (Randall, 2000). Stwierdzono, że połączenie pokrzywy z rybim olejem oraz witaminą E powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na leki przeciwbólowe i inne leki w leczeniu objawów choroby zwyrodnieniowej stawów (Christensen, 2010).

Ulga w alergii: Najbezpieczniejszym lekiem stosowanym w alergii oraz leczeniu zatok okazała się pokrzywa. Stosowana w leczeniu alergii, takich jak katar sienny. Może pomóc zmniejszyć nasilenie reakcji alergicznych poprzez hamowanie uwalniania histaminy. Pokrzywa wpływa na liczne enzymy i/lub receptory biorące udział w reakcjach alergicznych, dlatego ekstrakt z pokrzywy w odpowiednich dawkach może być z powodzeniem stosowany zapobiegawczo przy alergiach (Gülçin, 2004)

Bogate źródło składników odżywczych oraz anemia: Pokrzywa jest dobrym źródłem witamin i minerałów, w tym witaminy, a także wapnia, żelaza i magnezu. Te składniki odżywcze są niezbędne dla ogólnego zdrowia i dobrego samopoczucia. Posiada pozytywny wpływ na procesy przemiany materii ze względu na obfitość witamin i pierwiastków śladowych. Dodatkowo, pobudza działanie gruczołów wydzielania wewnętrznego. Dzięki obecności flawonoidów, garbników i witaminy K, działa przeciwkrwotocznie, zwiększając poziom hemoglobiny i liczbę erytrocytów. Poprawia perystaltykę jelit. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie, ponieważ zawiera czynniki pobudzające produkcję interferonu i antygenów wirusowych, oraz w przypadku anemii (Olechnowicz-Stępień, Lamer-Zarawska, 1992).

Naturalny kosmetyk: Pokrzywa jest używana do pielęgnacji urody. Produkty kosmetyczne z pokrzywy są stosowane do dbania o skórę i włosy, które mają tendencję do przetłuszczania się. Regularne płukanie włosów roztworem przygotowanym z pokrojonych liści zalanych gorącą wodą, do którego po ostudzeniu dodaje się ocet, sprawia, że włosy przestają wypadać, stają się elastyczne i lśniące. Pokrzywa pomaga również zwalczyć łupież (Chrubasik, 2007).

Fitochemia pokrzywy

Roślina zawiera szeroką gamę fitochemikaliów, czyli naturalnie występujących związków chemicznych, które przyczyniają się do jego różnych aktywności biologicznych. W składzie pokrzywy znacząco wyróżniają się białka, ponieważ w suszonych liściach pokrzywy zajmuje aż 30%, w porównaniu do 4% tłuszczów, 40 % związków nieazotowych, 10% błonnika i 15% popiołu. Stwierdzono, że większa ilość białek znajduje się w liściach, niż w łodydze i korzeniach (Kregiel, 2018). W przeprowadzonych badaniach (Adhikari, 2015) wykazano, że sproszkowane liście pokrzywy zwyczajnej charakteryzowały się wyższą zawartością białka surowego (33,8%), błonnika surowego (9,1%), tłuszczu surowego (3,6%) i węglowodanów (37,4%) w porównaniu z mąką jęczmienną i pszenną. Wśród aminokwasów, które budują białka w pokrzywie możemy wymienić alaninę, kwas γ-aminomasłowy (GABA), kwas glutaminowy, izoleucyna, leucyna, fenyloalanina, prolina, tyrozyna, walina (Grauso, 2019). W liściach pokrzywy możemy również wyróżnić terpenoidy i karotenoidy: β-karoten, neoksantynę, wiolaksantynę, luteinę i likopen (Guil-Guerrero, 2003). Liście pokrzywy zawierają również kwasy tłuszczowe, głównie kwas palmitynowy, kwasy cis-9, -12-linolowy i α-linolenowy (Bağci, 2002). Fitosterole lub sterole roślinne to naturalnie występujące związki przypominające cholesterol. Mogą zakłócać wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym, potencjalnie obniżając ogólny poziom cholesterolu w organizmie, przykładem sterolu w pokrzywie jest β-sitosterol. W fitochemii możemy wymienić również lignany, taniny i skopoletynę.  Skopoletyna jest stymulatorem aktywności lipazy lipoproteinowej i chroni przed chorobami układu krążenia (Yang, 2007). Lignany odpowiadają za poprawę odpowiedzi immunologicznej (Francišković, 2017). Świeże liście pokrzywy są bogate w duże stężenie niezbędnych witamin A, C, D, E, F, K i P, a także kompleksów witamin z grupy B (Laban, 2013). W składzie rośliny możemy wymienić takie minerały jak: magnez i wapń, które są niezbędne w różnych procesach fizjologicznych w organizmie człowieka. Wykazano większą zawartość wapnia niż magnezu. W zestawie minerałów możemy wymienić duże ilości potasu, żelaza, selenu i cynku.  W mniejszych ilościach stwierdzono ilość cynku, miedzi i manganu (Kara, 2009). Fenole zajmują znaczące miejsce w składzie fitochemicznym pokrzywy, ponieważ w jednym gramie sproszkowanej pokrzywy jest to 129 mg GAE (równoważnik kwasu gaelickiego), w porównaniu do soku żurawinowego jest to dwukrotnie większa zawartość fenoli niż w 100 ml soku żurawinowego (66,61 mg GAE) (Keskin-Šašić,2012). Dominującym związkiem fenolowym w liściach jest rutyna, dodatkowo możemy wymienić izokwercetynę, kwercetynę, naringeninę, kemferol (Orčić, 2014). Związki te należą do flawonoidów, które mają właściwości przeciwutleniające. Wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. Do fenoli należą kwasy fenolowe tj.: kwas syryngowy, cynamonowy, protokatechowy, ferulowy, kawowy, chlorogenowy, rozmarynowy i inne (Đurović, 2017). Związki polifenolowe mają właściwości przeciwutleniające, pomagają neutralizować szkodliwe wolne rodniki w organizmie, redukując stres oksydacyjny. Kujące włoski pokrzywy zawierają drażniący płyn z aktywnymi składnikami takimi jak: histamina, 5-hydroksytryptamina i serotonina (aminy), kwas mrówkowy, kwas szczawiowy oraz krzemionka. Wiele z wymienionych substancji jest stymulatorem mięśni gładkich. Aminy mogą działać na układ nerwowy i odgrywać rolę w reakcjach alergicznych. Kwasy również przyczyniają się do mechanizmu obronnego rośliny i mogą powodować uczucie pieczenia po dotknięciu (Oliver, 1991). Skład fitochemiczny Urtica dioica może się różnić w zależności od czynników takich jak wiek rośliny, warunki środowiskowe i metody ekstrakcji. Związki są dalej badane pod kątem ich potencjalnych korzyści zdrowotnych, w tym właściwości przeciwzapalnych, przeciwutleniających i przeciwnowotworowych. Zażywanie pokrzywy należy skonsultować z lekarzami, ponieważ mimo bogatego składu, który wpływa na właściwości lecznicze pokrzywy należy zachować ostrożność u osób, które przyjmują inne leki, ponieważ może wykazywać z nimi interakcje.

Zanim zastosujesz, zwróć uwagę na…

Należy pamiętać, że chociaż pokrzywa ma wiele potencjalnych korzyści zdrowotnych, przed użyciem jej w celach leczniczych niezwykle ważne jest skonsultowanie się z lekarzem, zwłaszcza, jeśli zażywa się leki lub masz choroby współistniejące. Należy zachować ostrożność, zwłaszcza u kobiet cierpiących na schorzenia narządów rodnych. W przypadku stosowania pokrzywy z preparatami przeciwzakrzepowymi, diuretykami, lekami przeciwcukrzycowymi, lekami na nadciśnienie, należy wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia interakcji. Inne czynniki ryzyka obejmują przewlekłe schorzenia nerek, przebyte operacje oraz obecność cukrzycy, ponieważ nie ma jednoznacznego stwierdzenia odnośnie działania hipoglikemizującego, dlatego biorąc pod uwagę to potencjalne działanie należy zachować ostrożność u osób chorych na cukrzyce. Należy unikać spożywania soku z pokrzywy, jeśli poziom żelaza we krwi jest zbyt wysoki. Pokrzywa posiada właściwości moczopędne, co może być pomocne w leczeniu problemów z układem moczowym. Niemniej jednak należy pamiętać, że nadmierne spożywanie naparów, soków lub syropów z pokrzywy może mieć negatywny wpływ na organizm, ponieważ może prowadzić do utraty minerałów i witamin. W przypadku ciąży należy skonsultować fakt przyjmowania środków lub naparów z pokrzywą, gdyż pokrzywa może sprzyjać krwawieniu i zwiększać ryzyko poronienia, dlatego niektórzy ginekolodzy odradzają picie pokrzywy w ciąży, mimo naturalnego wpływu na leczenie anemii (Taheri, 2022).

Podsumowanie

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) to roślina o wielu cennych właściwościach leczniczych. Do jej najważniejszych składników możemy zaliczyć: związki fenolowe w tym flawonoidy (takie jak kwercetyna i inne); kwasy fenolowe tj.: kwas chlorogenowy, kwas kawowy i kwas rozmarynowy; białka, surowce mineralne i witaminy.  Pokrzywa jest znana ze swojego działania moczopędnego, co może być korzystne dla układu moczowego. Roślina jest również stosowana w leczeniu różnych dolegliwości, w tym zapalenia stawów, alergii i infekcji dróg moczowych, łagodnego przerostu prostaty. Może także pomóc w zwalczaniu łupieżu oraz wspomagać procesy przemiany materii, dzięki obfitości witamin i pierwiastków śladowych. Jednakże, należy pamiętać, aby jej nie nadużywać, ponieważ może dojść do wypłukiwania ważnych minerałów i witamin z organizmu. Dlatego ważne jest, aby stosować pokrzywę z umiarem, zwracając uwagę na reakcję organizmu i konsultując się z lekarzem w przypadku jakichkolwiek wątpliwości. Istotne jest zwrócenie uwagi na przeciwskazania w stosowaniu pokrzywy oraz fakt ciągłego badania właściwości pokrzywy, ponieważ wiele badań dalej jest prowadzonych w celu potwierdzenia lub wykluczenia właściwości pokrzywy w leczeniu poszczególnych jednostek chorobowych.

Autorka: farmaceutka Julia Kuc

Bibliografia:

 Jan K.N., Zarafshan K., Singh S. Stinging Nettle (Urtica dioica L.): A Reservoir of Nutrition and Bioactive Components with Great Functional Potential. J. Food Meas. Charact. 2017;11:423–433. doi: 10.1007/s11694-016-9410-4.

Dhouibi R, Affes H, Ben Salem M, Hammami S, Sahnoun Z, Zeghal KM, Ksouda K. Screening of pharmacological uses of Urtica dioica and others benefits. Prog Biophys Mol Biol. 2020 Jan;150:67-77. doi: 10.1016/j.pbiomolbio.2019.05.008. Epub 2019 Jun 1.

Kk, Mueen & Parasuraman, Subramani. Urtica dioica L., (Urticaceae): A Stinging Nettle. Systematic Reviews in Pharmacy.2016; 5. 6-8. 10.5530/srp.2014.1.3.

Kregiel, D.; Pawlikowska, E.; Antolak, H. Urtica spp.: Zwykłe rośliny o niezwykłych właściwościach. Cząsteczki 2018 , 23 , 1664. https://doi.org/10.3390/molecules23071664

Adhikari BM, Bajracharya A, Shrestha AK. Comparison of nutritional properties of Stinging nettle (Urtica dioica) flour with wheat and barley flours. Food Sci Nutr. 2015 Aug 7;4(1):119-24. doi: 10.1002/fsn3.259. PMID: 26788318; PMCID: PMC4708629.

Grauso L, Emrick S, Bonanomi G, Lanzotti V. Metabolomics of the alimurgic plants Taraxacum officinale, Papaver rhoeas and Urtica dioica by combined NMR and GC-MS analysis. Phytochem Anal. 2019 Sep;30(5):535-546. doi: 10.1002/pca.2845. Epub 2019 Jun 9. PMID: 31177603.

Guil-Guerrero J.L., Rebolloso-Fuentes M.M. , Torija Isasa M.E., Fatty acids and carotenoids from Stinging Nettle (Urtica dioica L.), Journal of Food Composition and Analysis, Volume 16, Issue 2, 2003, Pages 111-119, ISSN 0889-1575, https://doi.org/10.1016/S0889-1575(02)00172-2.

Bağci, E. Fatty Acid Composition of the Aerial Parts of Urtica Dioica (Stinging Nettle) L. (Urticaceae). In Biodiversity; Şener, B., Ed.; Springer: Boston, MA, USA, 2002; pp. 323–327. 

Laban K. Rutto, Yixiang Xu, Elizabeth Ramirez, Michael Brandt, „Właściwości mineralne i wartość dietetyczna surowej i przetworzonej pokrzywy ( Urtica dioica L.)”, International Journal of Food Science , tom. 2013, numer artykułu 857120, 9 stron, 2013. https://doi.org/10.1155/2013/857120

Kara D., Evaluation of trace metal concentrations in some herbs and herbal teas by principal component analysis, Food Chemistry, Volume 114, Issue 1, 2009, Pages 347-354, ISSN 0308-8146, https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2008.09.054.

Yang JY, Koo JH, Yoon HY, Lee JH, Park BH, Kim JS, Chi MS, Park JW. Effect of scopoletin on lipoprotein lipase activity in 3T3-L1 adipocytes. Int J Mol Med. 2007 Oct;20(4):527-31. PMID: 17786283.

Francišković M, Gonzalez-Pérez R, Orčić D, Sánchez de Medina F, Martínez-Augustin O, Svirčev E, Simin N, Mimica-Dukić N. Chemical Composition and Immuno-Modulatory Effects of Urtica dioica L. (Stinging Nettle) Extracts. Phytother Res. 2017 Aug;31(8):1183-1191. doi: 10.1002/ptr.5836. Epub 2017 May 24. PMID: 28544187.

Keskin-Šašić, I., et al. „Total phenolic content and antioxidant capacity of fruit juices.” Bulletin of the Chemists and Technologists of Bosnia and Herzegovina 39 (2012): 25-28.

Orčić D, Francišković M, Bekvalac K, Svirčev E, Beara I, Lesjak M, Mimica-Dukić N. Quantitative determination of plant phenolics in Urtica dioica extracts by high-performance liquid chromatography coupled with tandem mass spectrometric detection. Food Chem. 2014 Jan 15;143:48-53. doi: 10.1016/j.foodchem.2013.07.097. Epub 2013 Jul 27. PMID: 24054211.

Đurović S., Pavlić B., Šorgić S., Popov S., Savić S., Pertonijević M., Radojković M., Cvetanović A., Zeković Z. Chemical Composition of Stinging Nettle Leaves Obtained by Different Analytical Approaches. J. Funct. Foods. 2017;32:18–26. doi: 10.1016/j.jff.2017.02.019.

Oliver F, Amon EU, Breathnach A, Francis DM, Sarathchandra P, Black AK, Greaves MW. Contact urticaria due to the common stinging nettle (Urtica dioica)–histological, ultrastructural and pharmacological studies. Clin Exp Dermatol. 1991 Jan;16(1):1-7. doi: 10.1111/j.1365-2230.1991.tb00282.x. PMID: 2025924.

Randall C, Randall H, Dobbs F, Hutton C, Sanders H. Randomized controlled trial of nettle sting for treatment of base-of-thumb pain. J R Soc Med. 2000 Jun;93(6):305-9. doi: 10.1177/014107680009300607. PMID: 10911825; PMCID: PMC1298033.

Roschek B Jr, Fink RC, McMichael M, Alberte RS. Nettle extract (Urtica dioica) affects key receptors and enzymes associated with allergic rhinitis. Phytother Res. 2009 Jul;23(7):920-6. doi: 10.1002/ptr.2763. PMID: 19140159.

Christensen, R.; Bliddal, H. Is Phytalgic a goldmine for osteoarthritis patients or is there something fishy about this nutraceutical? A summary of findings and risk-of-bias assessment. Arthritis Res. Ther. 2010, 12, 105.

Gülçin I, Küfrevioglu OI, Oktay M, Büyükokuroglu ME. Antioxidant, antimicrobial, antiulcer and analgesic activities of nettle (Urtica dioica L.). J Ethnopharmacol. 2004 Feb;90(2-3):205-15. doi: 10.1016/j.jep.2003.09.028. PMID: 15013182.

Tahri A, Yamani S, Legssyer A, Aziz M, Mekhfi H, Bnouham M, Ziyyat A. Acute diuretic, natriuretic and hypotensive effects of a continuous perfusion of aqueous extract of Urtica dioica in the rat. J Ethnopharmacol. 2000 Nov;73(1-2):95-100. doi: 10.1016/s0378-8741(00)00270-1. PMID: 11025144.

Sökeland J. Combined sabal and urtica extract compared with finasteride in men with benign prostatic hyperplasia: analysis of prostate volume and therapeutic outcome. BJU Int. 2000 Sep;86(4):439-42. doi: 10.1046/j.1464-410x.2000.00776.x. PMID: 10971268.

M. Pieszak, P. L. Mikołajczak, Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), „Postępy Fitoterapii” 2010, nr 4

Zenão, S., Aires, A., Dias, C., Saavedra, M. J., & Fernandes, C. (2017). Antibacterial potential of Urtica dioica and Lavandula angustifolia extracts against methicillin resistant Staphylococcus aureus isolated from diabetic foot ulcers. Journal of herbal medicine, 10, 53-58.

W. Olechnowicz-Stępień, E. Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 83-200-1594-4.

E. Chrubasik, B.D. Roufogalis, H. Wagner, S.A. Chrubasik. A comprehensive review on nettle effect and efficacy profiles, Part I: herba urticae. „Phytomedicine”. 14 (6), s. 423–435, Jun 2007. DOI: 10.1016/j.phymed.2007.03.004. PMID: 17493795

Taheri Y, Quispe C, Herrera-Bravo J, Sharifi-Rad J, Ezzat SM, Merghany RM, Shaheen S, Azmi L, Prakash Mishra A, Sener B, Kılıç M, Sen S, Acharya K, Nasiri A, Cruz-Martins N, Tsouh Fokou PV, Ydyrys A, Bassygarayev Z, Daştan SD, Alshehri MM, Calina D, Cho WC. Urtica dioica-Derived Phytochemicals for Pharmacological and Therapeutic Applications. Evid Based Complement Alternat Med. 2022 Feb 24;2022:4024331. doi: 10.1155/2022/4024331. PMID: 35251206; PMCID: PMC8894011.