Suplementacja w planowaniu ciąży: co powinny wiedzieć przyszłe mamy

Przyszli rodzice mogę zadbać o swoje potomstwo jeszcze przed poczęciem. Pierwsze pytanie, jakie może się nasunąć, to w jaki sposób to możliwe? Prawidłowe dbanie o zdrowie ze strony przyszłej mamy oraz taty może wpływać na wcześniejsze poczęcie gamet podczas starania się o dziecko oraz stan gamet po poczęciu. Zachowania zdrowotne mają wpływ na rozwój głównych narządów płodu. W przypadku braku prawidłowych zachowań przed poczęciem zwiększa się ryzyko krytycznych sytuacji. Opieka przedkoncepcyjna powinna rozpoczynać się w okresie dojrzewania i trwać przez cały okres rozrodczy, a zakres czasowy tej opieki powinien obejmować lata od 14 do 49 [1]. Szczególne uwzględnienie opieki przedkoncepcyjnej powinno mieć miejsce 2 lata przed poczęciem lub pomiędzy ciążami uwzględniając cykl życia. Krajowy Komitet ds. Zdrowia Rodzicielskiego nie określa dokładnych ram czasowych, jednak wizyty dotyczące planowania ciąży powinny mieć miejsce „miesiące” przed poczęciem [2].

Najważniejsze suplementy dla przyszłych mam
W planowaniu ciąży, odpowiednie przygotowanie organizmu przyszłej matki odgrywa kluczową rolę. Warto rozważyć suplementację, aby zapewnić odpowiednią ilość niezbędnych składników odżywczych. Przede wszystkim, foliany są niezwykle ważny dla rozwoju mózgu i rdzenia kręgowego dziecka. Innymi suplementami są żelazo, witamina D3, jod oraz DHA, który wspiera rozwój mózgu dziecka. Warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać odpowiednie suplementy dostosowane do indywidualnych potrzeb.
Przyszłe mamy powinny pamiętać, że odpowiednia ilość kwasu foliowego jest kluczowa już przed zajściem w ciążę. To właśnie w pierwszych tygodniach ciąży rozwija się układ nerwowy dziecka, dlatego tak istotne jest, aby zapewnić mu odpowiednie wsparcie od samego początku. Witamina D3 jest niezbędna dla zdrowych kości i zębów zarówno przyszłej mamy, jak i rozwijającego się dziecka. Żelazo jest nieodzowne dla produkcji czerwonych krwinek, co przeciwdziała niedokrwistości. Jod jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy, a DHA, czyli kwas dokozaheksaenowy, korzystnie wpływa na rozwój układu nerwowego dziecka.

Kwas foliowy i jego ważna rola
Suplementacja folianami ma kluczowe znaczenie dla zdrowia poczętego płodu. Kwas foliowy pomaga w zapobieganiu wadom cewy nerwowej u dziecka. W randomizowanych badaniach wykazano pozytywny wpływ suplementacji kwasu foliowego w zapobieganiu występowaniu i nawrotom wad rozwojowych [3]. W ciągu pierwszych 28 dni od zapłodnienia u zarodka powstaje płytka nerwowa, która następnie przekształca się w cewę nerwową. Istotne jest włączanie folianów lub przynajmniej kwasu foliowego, ponieważ ośrodkowy układ nerwowy zarodka składający się z mózgowia i rdzenia stopniowo się zamyka, a dopiero całkowite zamknięcie cewy umożliwia ochronę układu nerwowego [4]. Odpowiednia suplementacja folianów lub kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym ogranicza występowanie wad serca, defektów kończyn, wad układu moczowego, rozszczepu podniebienia i wargi oraz wystąpieniem stanu przedrzucawkowego [5]. W celu uzyskania odpowiedniego stężenia folianów w krwinkach konieczna jest 12-tygodniowa suplementacja w okresie przedkoncepcyjnym [5]. Kwas foliowy otrzymywany jest syntetycznie i nie występuje naturalnie w przyrodzie. Naturalnie występujące foliany znajdują się w roślinach strączkowych, zielonych warzywach liściastych, takich jak szpinak, soczewica czy fasola, kapusta czy sałata pochodząca ze źródeł organicznych, bez poddawania ich intensywnemu gotowaniu lub konserwowaniu. Foliany można także znaleźć w zbożach pełnoziarnistych, orzechach, wątrobce i serach. Jednak większość kobiet nie spożywa wystarczającej ilości folianów z naturalnych źródeł, przez co konieczna okazuje się dodatkowa suplementacja w postaci kwasu foliowego lub aktywnej formy folianów – metafoliny (L-5-MTHF), które są lepiej przyswajalne  dla orgnizmu[4].

Kwas foliowy dostarczany w suplementacji lub w naturalnej przechodzi w wyniku reakcji biochemicznych w aktywną formę- 5-metylotetrahydrofolian. W przemianie kwasu foliowego bierze udział witamina B12 [6], przez co jej niedobór jest niekorzystny przy wysokim stężeniu folianów. Występuje wtedy zaburzenie w konwersji homocysteiny do metioniny, która prowadzi do hiperhomocysteinemii, która odpowiada za zwiększenie ryzyka powikłań ciąży. Istotna jest suplementacja odpowiednich dawek oraz aktywnych postaci folianu, ponieważ niezmetabolizowany kwas foliowy we krwi może wpływać na aktywność układu immunologicznego i komórek NK [7], powodując wzrost uszkodzenia wczesnej ciąży [5].
W przypadku grupy niskiego ryzyka wad płodu i powikłań ciąży wskazana jest suplementacja kwasem foliowym w dawkach 0,4-0,8 mg/dobę w okresie przedkoncepcyjnym oraz podczas ciąży i karmienia piersią. Dawka to wykazuje najniższą skuteczność dawki bez czynników, które mogą wpłynąć na zaburzenie metabolizmu folianów [5].
W grupie podwyższonego ryzyka występowania wad płodu, zaburzeń wzrastania wewnątrzmacicznego płodu oraz stanu przedrzucawkowego w poprzedniej ciąży, wskazana jest podwójna dawka kwasu foliowego z uwzględnieniem aktywnych form folianów i witaminę B12 [5]. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby, u których występuje otyłość (mechanizm nie został wyjaśniony), cukrzyca typu 1 i 2 poprzez insulinooporność i hiperglikemię może zostać zaburzona przemiana folianów. Do grupy tej zaliczają się osoby, u których występuje otyłość (mechanizm nie został wyjaśniony), cukrzyca typu 1 i 2 poprzez insulinooporność i hiperglikemię, co może zaburzyć przemianę folianów. Do tej grupy zalicza się również kobiety z zespołem policystycznych jajników (PCOS), które zażywają metforminę, ponieważ podczas jej zażywania stwierdza się niedobór witaminy B12 i folianów oraz podwyższone stężenie homocysteiny, które zwiększa ryzyko powikłań w ciąży [8]. W grupie pośredniego ryzyka występują również kobiety z obniżoną aktywnością metylenotetrahydrofolianu (MTHFR), który bierze udział w przemianie kwasu foliowego i prowadzi wtedy do spadku stężania folianów w osoczu [4]. Większą dawkę kwasu foliowego (0,8 mg/dobę) stosuje się w przypadku celiakii, choroby Crohna, niewydolności wątroby, nerek, podczas stosowania używek tj. alkohol czy papierosy (należy kategorycznie odstawić używki w celu zapobieganiu wad rozwojowych występujących u płodu) [4]. W przypadku narażenia na leki o działaniu antyfolanowym, występuje również zwiększone ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej. Do leków, które obniżają stężenie folianów zalicza się leki przeciwpadaczkowe (karbamazepina, barbiturany, walproinian) oraz metotreksat i sulfonamidy [9], a także doustne środki antykoncepcyjne [10] konieczne jest wtedy zwiększenie standardowej dawki folianów.

Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcji jest szczególnie istotna w grupie wysokiego ryzyka występowania wad płodu i powikłań ciąży, ponieważ występowanie wad cewy nerwowej w tej grupie najczęściej powiązane jest z genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem metabolizmu folianów. Do grupy wysokiego ryzyka zalicza występowanie wad rozwojowych u matki, ojca lub ich potomstwa. Należy wtedy stosować dawkę 5 mg/ dobę, w tym aktywne foliany oraz witamina B12 przed planowaną ciążą w okresie 12 tygodni i I trymstrze ciąży, w następnych trymestrach należy zmniejszyć dawkę do 0,8 mg/ dobę. Wyższe dawki kwasu foliowego w tej grupie zmniejszą ryzyko ponownego wstąpienia wady nawet o 85% [5].

Jak suplementy wpływają na organizm przyszłej matki

Żelazo jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek, co przeciwdziała niedokrwistości, często spotykanej u kobiet w ciąży. Jednak wśród zaleceń, żelazo jest wymieniane jako suplement w ciąży, zależnie od wyników badań, stosuje się 30-60 mg żelaza. W okresie przedkoncepcyjnym nie ma specjalnych wytycznych dotyczących stosowania żelaza. Warunkiem stosowania żelaza jest zalecenie lekarza oparte na aktualnym stężeniu żelaza we krwi, w celu zapobiegania anemii. Naturalnym źródłem żelaza jest: czerwone mięso, jajka, szpinak, jarmuż, rukola, pestki dyni czy rodzynki.

Witamina D wspiera mineralizację kości, reguluje prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego oraz kontroluje stężenie wapnia i fosforu we krwi. Stężenie witaminy D u płodu jest około 20% niższe niż u matki, dlatego ważne jest utrzymanie prawidłowego poziomu witaminy D przed planowaną ciążą. Zalecana dawka witaminy D wynosi minimum 2000 IU u kobiet w okresie poprzedzającym ciążę, w trakcie ciąży oraz podczas karmienia piersią. Dawkę tę podaje się kobietom bez wcześniejszych niedoborów, o prawidłowym BMI, u których poziomu witaminy D3 (metabolit 25(OH)) jest na optymalnym poziomie około 50 ng/mL. W przypadku kobiet otyłych, dawkę można zwiększyć do 4000 IU [11].

DHA korzystnie wpływa na rozwój układu nerwowego dziecka, zwłaszcza w okresie prenatalnym. Sugeruje się potencjalne korzyści z spożycia kwasów omega-3 w czasie ciąży. [2].

Jod jest istotny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy, regulującej wiele procesów w organizmie. Regularne stosowanie suplementów przed ciążą może zmniejszyć ryzyko powikłań oraz poprawić zdolność organizmu do utrzymania zdrowej ciąży. Sugeruje się, że niedobór jodu u niemowląt może być powiązany z zaburzeniami niedoboru jodu u niemowląt obejmującymi upośledzenie umysłowe i nieodwracalne powikłania neurologiczne. Zalecenia WHO wskazują na dzienne spożycie od 150 μg/dobę przed poczęciem do 250 μg/dobę w ciąży. Jod występuje w owocach morza, jajach, nabiale, oraz pieczywie. Jednak w przypadku planowania ciąży i samej ciąży, samo pożywienie może być niewystarczające, dlatego jod jest dodatkowo suplementowany. Przed rozpoczęciem suplementacji jodu, należy jednak wykonać badania wskazujące na aktualny poziom jodu, aby unikać zbędnej suplementacji, która mogłaby zakłócać naturalne procesy [2]. Dobrym źródłem jodu są suplementy na bazie morszczynu lub algi morskiej (kelp).

Zanim przystąpisz do planowania ciąży, warto zadbać o optymalne zdrowie organizmu. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty i białko oraz unikanie szkodliwych substancji, takich jak alkohol i papierosy, są kluczowe. Staraj się ograniczyć stres, ponieważ może on negatywnie wpływać na płodność. Regularne badania lekarskie i konsultacje z lekarzem pomogą upewnić się, że organizm jest w najlepszej kondycji przed zajściem w ciążę.
Planowanie ciąży to ważny etap w życiu każdej przyszłej matki. Suplementacja, odpowiednie przygotowanie organizmu oraz oczyszczanie ciała to kluczowe elementy tego procesu. Pamiętaj, że zdrowy tryb życia przed ciążą może przyczynić się do płynnego przebiegu tego pięknego okresu w życiu kobiety. Dlatego warto zadbać o siebie i swoje dziecko.

Autorka: Julia Kuc

Bibliografia
[1] S. V Dean, A. M. Imam, Z. S. Lassi, and Z. A. Bhutta, “Systematic Review of Preconception Risks and Interventions”.
[2] A. Y. Lang et al., “Optimizing preconception health in women of reproductive age,” Minerva Ginecologica, vol. 70, no. 1. Edizioni Minerva Medica, pp. 99–119, Feb. 01, 2018. doi: 10.23736/S0026-4784.17.04140-5.
[3] M. R. C. V. S. R. Group, “Prevention of neural tube defects: results of the Medical Research Council Vitamin Study,” The lancet, vol. 338, no. 8760, pp. 131–137, 1991.
[4] D. Chitayat et al., “Folic acid supplementation for pregnant women and those planning pregnancy: 2015 update,” J Clin Pharmacol, vol. 56, no. 2, p. 170, Feb. 2016, doi: 10.1002/JCPH.616.
[5] D. Bomba-Opon, L. Hirnle, J. Kalinka, and A. Seremak-Mrozikiewicz, “Folate supplementation during the preconception period, pregnancy and puerperium: Polish society of gynecologists and obstetricians guidelines,” Ginekol Pol, vol. 88, no. 11, pp. 633–636, 2017, doi: 10.5603/GP.a2017.0113.
[6] L. Paul and J. Selhub, “Interaction between excess folate and low vitamin B12 status,” Mol Aspects Med, vol. 53, pp. 43–47, 2017, doi: https://doi.org/10.1016/j.mam.2016.11.004.
[7] J. Selhub and I. H. Rosenberg, “Excessive folic acid intake and relation to adverse health outcome,” Biochimie, vol. 126, pp. 71–78, Jul. 2016, doi: 10.1016/J.BIOCHI.2016.04.010.
[8] Q. Zhang et al., “Metformin Treatment and Homocysteine: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials,” Nutrients, vol. 8, no. 12, Dec. 2016, doi: 10.3390/NU8120798.
[9] I. Matok, R. Gorodischer, G. Koren, D. Landau, A. Wiznitzer, and A. Levy, “Exposure to folic acid antagonists during the first trimester of pregnancy and the risk of major malformations,” Br J Clin Pharmacol, vol. 68, no. 6, pp. 956–962, 2009.
[10] M. Shere, P. Bapat, C. Nickel, B. Kapur, and G. Koren, “Association Between Use of Oral Contraceptives and Folate Status: A Systematic Review and Meta-Analysis,” J Obstet Gynaecol Can, vol. 37, no. 5, pp. 430–438, 2015, doi: 10.1016/S1701-2163(15)30258-9.
[11] D. E. Roth, “Vitamin D supplementation during pregnancy: Safety considerations in the design and interpretation of clinical trials,” Journal of Perinatology, vol. 31, no. 7, pp. 449–459, Jul. 2011, doi: 10.1038/JP.2010.203.