Zmysłowy Świat Aromaterapii: Jak olejki eteryczne wpływają na nasze zdrowie i nastrój

W ostatnich latach coraz więcej osób korzysta z terapii naturalnych i komplementarnych, które uzupełniają tradycyjne leczenie, a jedną z takich metod jest aromaterapia. Aromaterapia to rodzaj kuracji, która wykorzystuje olejki eteryczne pozyskiwane z roślin. Olejki te są bogate w liczne składniki aktywne, które mogą mieć pozytywny wpływ na nasze zdrowie i nastrój. W artykule przedstawimy historię aromaterapii, wyjaśnimy jak działają olejki eteryczne, a także jakie są właściwości oraz zastosowanie najpopularniejszych olejków eterycznych. Opiszemy również, jak stosować olejki eteryczne i jakie środki ostrożności należy zachować.

Co warto wiedzieć?

Historia olejków eterycznych sięga czasów starożytnych, gdzie poznawano wówczas właściwości roślin aromatycznych, stosowano je jako: przyprawy, środki lecznicze, a także jako element rytuałów religijnych. W starożytnym Egipcie, stosowanie olejków ograniczało się do balsamowania ciała zmarłych, w średniowieczu stosowano olejki jako środki zaradcze w walce z licznymi chorobami zakaźnymi. Na przestrzeni wieków, podczas licznych wojen, służyły ludzkości jako środki odkażające i przyśpieszające gojenie ran (Clarke & Sue, 2008).

Olejek eteryczny to wieloskładnikowa mieszanina lotnych związków chemicznych, wyizolowana z różnych części rośliny aromatycznej, w procesach technologicznych np.: destylacji z parą wodną. Olejki charakteryzują się silnym aromatem, dzięki czemu od lat znajdują swoje zastosowanie w perfumerii i przemyśle kosmetycznym. Technikę modulacji zapachem, obecnie często wykorzystują również przedstawiciele sektora szeroko pojętego handlu, na często nieświadomych tego faktu konsumentach. Zapach może wywołać w nas różne emocje, takie jak: radość, spokój ale też niepokój. W handlu detalicznym wykorzystuje się ten fakt, aby stworzyć pozytywne skojarzenia z marką i produktem. Dodatkowo, dzięki swoim licznym właściwościom biologicznym, coraz częściej wykorzystywane są w przemyśle farmaceutycznym, rolniczym, spożywczym oraz w aromaterapii. Olejki stosuje się jako naturalne konserwanty w żywności, a także jako: środki przeciwdrobnoustrojowe, antyoksydacyjne, przeciwbólowe, uspokajające, przeciwzapalne, spazmolityczne i miejscowo znieczulające. Właściwości te nie uległy większym zmianom od czasów starożytnych, obecnie jednak wiemy więcej na temat niektórych mechanizmów ich działania, a dziedzina aromaterapii cieszy się dużą popularnością wśród badaczy (Bakkali, 2008), (Singh, 2023).

Podstawy działania aromaterapii

Olejki eteryczne zawierają zróżnicowane składniki chemiczne, które wykazują różnorodne właściwości biologiczne. Najczęściej podaż olejków eterycznych odbywa się na drodze inhalacji i masaży, stosowane są również kąpiele, kompresy, żele i kremy. Mechanizm działania olejków eterycznych w aromaterapii jest złożony i obejmuje zarówno fizyczne, jak i psychologiczne aspekty.

Główna ścieżka działania olejków eterycznych, to ich wpływ na układ limbiczny, część mózgu odpowiedzialną za emocje, pamięć i reakcje hormonalne. Kiedy wdychamy zapach olejków eterycznych, cząsteczki tych substancji docierają do receptorów w jamie nosowej, co inicjuje impulsy nerwowe do mózgu. To uruchamia procesy neurochemiczne m.in.: uwolnienie endorfin, serotoniny, dopaminy, które mogą wpływać na nasze emocje i nastrój (Farrar, 2020).

Drugą popularną drogą podaży olejków eterycznych jest skóra np.: podczas masażu. Oprócz aspektu symulacji zapachowej, niektóre olejki eteryczne wywierają również działanie miejscowe. Mogą być stosowane na skórę po rozcieńczeniu w nośniku, jakim może być olej bazowy czy krem. Skóra jest zdolna do absorbowania składników chemicznych w pewnym stopniu, które następnie mogą przedostać się do krwiobiegu. Ten proces może mieć wpływ na różne układy i narządy w organizmie. Zastosowanie olejków miejscowo na skórę, może przyśpieszyć gojenie ran oraz działać antyseptycznie (Farrar, 2020).

Najpopularniejsze olejki stosowane w aromaterapii

Olejek lawendowy: to jeden z najczęściej stosowanych olejków eterycznych, produkowany z Lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia). Olejek z lawendy jest powszechnie stosowany do indukowania relaksacji i zmniejszania poziomu stresu (Karadag, 2017). Inhalacja olejku z lawendy przed snem może również wspomóc lepsze zasypianie i poprawić jakość snu. Aromaterapia z użyciem olejku z lawendy jest więc często polecana jako naturalna metoda wspomagająca leczenie bezsenności (Rafii, 2020). Działanie przeciwbólowe olejku z lawendy, może być korzystne dla osób cierpiących na bóle głowy i migreny. Masaż z użyciem rozcieńczonego olejku lub inhalacja może pomóc w złagodzeniu napięcia mięśni i redukcję bólu (Sasannejad, 2012). Badania sugerują, że olejek z lawendy może mieć pozytywny wpływ na osoby cierpiące na lęk i depresję. Aromaterapia może być stosowana jako uzupełnienie innych form terapii, wspomagając poprawę nastroju i redukcję objawów lękowych (Jafari-Koulaee, 2020).

Olejek miętowy: pozyskiwany z liści mięty pieprzowej (Mentha piperita), może pomóc w łagodzeniu uczucia nudności, zwłaszcza w przypadku podróży lub niestrawności (Maghami, 2020). Inhalacja olejku miętowego może pomóc w ułatwieniu oddychania, zwłaszcza w przypadku problemów z zatkanym nosem czy kataru (Park, 2022). Badania wykazały skuteczność olejku miętowego w łagodzeniu objawów menopauzy. Poprawie uległy takie objawy jak: dyskomfort stawów i mięśni, uderzenia gorąca, nadmierną potliwość, zaburzenia snu i problemy kardiologiczne (Döner, 2023). Należy jednak pamiętać, że olejek miętowy jest stosunkowo silny, dlatego należy go używać ostrożnie i zgodnie z zaleceniami. W przypadku skóry, zaleca się odpowiednie rozcieńczanie olejku w nośniku, aby uniknąć podrażnień.

Olejek z drzewa herbacianego: pozyskiwany z liści drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia), powszechnie znany i stosowany głównie przy infekcjach górnych dróg oddechowych. Wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Co raz częściej badane są preparaty przeciwgrzybicze tj.: ketokonazol, w połączeniu z olejkiem z drzewa herbacianego, gdzie w wyniku działania synergizmu poprawiają się parametry biodostępności i skuteczności działania badanych preparatów. Tak jak w przypadku olejku miętowego, olejek z drzewa herbacianego, wykazuje silne działanie i stosowany nieprawidłowo, może być potencjalnie niebezpieczny (Wróblewska, 2021).

Olejek różany: olejek pozyskiwany z płatków kwiatów Róży damasceńckiej (Rosa damascena Mill), znany jest ze swojego działania relaksacyjnego. Jego subtelny i kwiatowy aromat może pomóc w zmniejszaniu napięcia nerwowego oraz łagodzeniu objawów stresu, lęku i napięcia emocjonalnego (Dagli, 2019). Oprócz swoich przyjemnych właściwości zapachowych, wykazuje również działanie zmniejszające odczucie bólu. Aromaterapia olejkiem różanym, pozwala zmniejszyć dolegliwości bólowe spowodowane menstruacją. Pozwala to ograniczyć nadmierne spożywanie leków przeciwbólowych, nierzadko silnych preparatów w dużych dawkach. (Dağlı, 2023).

Olejek pomarańczowy: uzyskany metodą wytłaczania ze skórki owoców słodkiej pomarańczy (Citrus sinensis). Charakteryzuje się przyjemnym, świeżym i owocowym aromatem, wykazuje właściwości energetyzujące oraz wzmacniające układ odpornościowy. Zmniejsza uczucie przygnębienia, lęku i poprawia nastój działając uspokajająco. Właściwości energetyzujące mogą być pomocne w poprawie koncentracji i jasności umysłu np.: podczas nauki. Olejki z roślin cytrusowych, często są przyczyną alergii, dlatego zawsze zaleca się przeprowadzenie testu skórnego, przed bezpośrednim zastosowaniem na skórę oraz unikanie ekspozycji na promienie słoneczne (Reis, 2017). 

Olejek sosnowy: Olejek sosnowy to prawdziwy skarb natury, pełen korzyści dla zdrowia i dobrostanu. Pozyskiwany z igieł sosny, posiada charakterystyczny aromatyczny zapach i działa jak naturalny środek dezynfekujący. Jego najsilniejsza właściwością jest działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, wykazano jego silne działanie przeciwwirusowe na: wirus opryszczki zwykłej (HSV) (Schnitzler, 2011), wirus grypa oraz wirus SARS-COV-2 (Adil, 2023). W przypadku chorób układu oddechowego warto dodać olejek sosnowy np. do dyfuzora, aby cząsteczki olejku wypełniały powietrze pomieszczenia, w którym przebywamy podczas choroby.

Bezpieczeństwo stosowania

Choć korzyści z aromaterapii wydają się mieć ogromny potencjał, niektóre metody stosowane w tym obszarze mogą wymagać ostrożności, zwłaszcza u osób z alergiami. Niekiedy nawet wielokrotnie wykonanie rozcieńczenia olejku, może wywołać stany alergiczne skóry. Błędne jest założenie, że produkty naturalne pochodzenia roślinnego, zawsze są bezpieczne i pozbawione skutków ubocznych.

Oleje o wysokim stężeniu fenoli i aldehydów np.: olejek tymiankowy, mogą powodować podrażnienie a nawet poparzenie skóry. W przypadku olejków pochodzących z roślin cytrusowych, należy wziąć pod uwagę potencjalną fototoksyczność, ze względu na obecność w składzie psoralenów lub furokumaryn (Kasprowicz, 2018).

Nie należy spożywać olejków eterycznych doustnie, ze względu na ryzyko działań niepożądanych. Stosowanie doustne może nieść konsekwencje dla zdrowia, może podrażnić przewód pokarmowy, wątrobę, nerki i inne narządy, a także zakłócać leczenie innych schorzeń i zaostrzać ich przebieg.

Nie zaleca się stosowania olejków eterycznych u noworodków i niemowląt do trzeciego miesiąca życia. Olejki eteryczne należy trzymać w miejscach niedostępnych dla dzieci ponieważ, mogą one przypadkowo połknąć olejek eteryczny lub wprowadzić go do oczu.

Kobiety w ciąży powinny unikać stosowania olejków eterycznych. Olejki eteryczne mogą przedostawać się z krwioobiegu przez łożysko do płodu i wpływać na rozwój płodu, dlatego ich stosowanie należy traktować z taką samą ostrożnością, jak stosowanie leków. Oznacza to, że przed zastosowaniem olejków eterycznych w czasie ciąży należy skonsultować się z lekarzem (Sheppard- Hanger, 2015). 

Uzyskanie czystego olejku eterycznego wiąże się z niemałym kosztem, w związku z czym olejki eteryczne dostępne na rynku, często ulegają praktykom zafałszowania przez producentów w celach ekonomicznych. Dobrą praktyką jest wybieranie olejków z upraw ekologicznych od znanych producentów, którzy monitorują uprawy i procesy destylacji oraz przeprowadzają odpowiednie testy co przekłada się znacząco na jakość uzyskanych olejków (Reis, 2017).

Podsumowanie

Każdy olejek eteryczny, ekstrahowany z roślin, posiada unikalny skład chemiczny, który wpływa na różne procesy w organizmie. Aromaterapia zyskuje uznanie również w świetle badań naukowych. Jej wpływ na nasze ciało i umysł, choć subtelny, może przynieść duże korzyści zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Warto więc otworzyć się na bogactwo zapachów, które natura ma nam do zaoferowania, i odkrywać ich potencjał terapeutyczny, z zachowaniem podstawowych zasad bezpieczeństwa.

Autorka: Monika Kompala

Bibliografia:

Bakkali, F., Averbeck, S., Averbeck, D., & Idaomar, M. (2008). Biological effects of essential oils – A review. Food and Chemical Toxicology, 46(2), 446–475. https://doi.org/10.1016/j.fct.2007.09.106

Sunita Singh. (2023). Pharmacological Aspects of Essential Oils: Current and Future Trends. CRC Press Unlimited.

Clarke, Sue. (2008). Essential chemistry for aromatherapy Sue Clarke. (2nd ed.). Churchill Livingstone.

 Farrar, A. J., & Farrar, F. C. (2020). Clinical Aromatherapy. The Nursing clinics of North America, 55(4), 489–504. https://doi.org/10.1016/j.cnur.2020.06.015

Kasprowicz, S., & Lio, P. A. (2018). Complementary and Alternative Medicine. In Dermatology (Fourth Edition, pp. 2318–2324). https://doi.org/10.1016/B978-0-7020-6275-9.00133-1

Reis, Debra, RN,M.S.N., N.P., & Jones, T., M.S.W. (2017). Aromatherapy. Clinical Journal of Oncology Nursing, 21(1), 16-19. doi:https://doi.org/10.1188/17.CJON.16-19

Jafari-Koulaee, A., Elyasi, F., Taraghi, Z., Sadat Ilali, E., & Moosazadeh, M. (2020). A Systematic Review of the Effects of Aromatherapy with Lavender Essential Oil on Depression. Central Asian journal of global health, 9(1), e442. https://doi.org/10.5195/cajgh.2020.442

Rafii, F., Ameri, F., Haghani, H., & Ghobadi, A. (2020). The effect of aromatherapy massage with lavender and chamomile oil on anxiety and sleep quality of patients with burns. Burns : journal of the International Society for Burn Injuries, 46(1), 164–171. https://doi.org/10.1016/j.burns.2019.02.017

Sasannejad, P., Saeedi, M., Shoeibi, A., Gorji, A., Abbasi, M., & Foroughipour, M. (2012). Lavender essential oil in the treatment of migraine headache: a placebo-controlled clinical trial. European neurology, 67(5), 288–291. https://doi.org/10.1159/000335249

Park, N., Chung, J. Y., Kim, M. H., & Yang, W. M. (2022). Protective effects of inhalation of essential oils from Mentha piperita leaf on tight junctions and inflammation in allergic rhinitis. Frontiers in allergy, 3, 1012183. https://doi.org/10.3389/falgy.2022.1012183

Karadag, E., Samancioglu, S., Ozden, D., & Bakir, E. (2017). Effects of aromatherapy on sleep quality and anxiety of patients. Nursing in critical care, 22(2), 105–112. https://doi.org/10.1111/nicc.12198

Maghami, M., Afazel, M. R., Azizi-Fini, I., & Maghami, M. (2020). The effect of aromatherapy with peppermint essential oil on nausea and vomiting after cardiac surgery: A randomized clinical trial. Complementary therapies in clinical practice, 40, 101199. https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2020.101199

Dağlı, S. S., & Dağlı, R. (2023). Pain relief effects of aromatherapy with rose oil (Rosa damascena Mill.) inhalation in patients with primary dysmenorrhea: A randomized controlled clinical trial. Journal of Herbal Medicine, 38, 100637-. https://doi.org/10.1016/j.hermed.2023.100637

Wróblewska, M., Szymańska, E., & Winnicka, K. (2021). The Influence of Tea Tree Oil on Antifungal Activity and Pharmaceutical Characteristics of Pluronic ® F-127 Gel Formulations with Ketoconazole. International Journal of Molecular Sciences, 22(21), 11326-. https://doi.org/10.3390/ijms222111326

Dagli, R., Avcu, M., Metin, M., Kiymaz, S., & Ciftci, H. (2019). The effects of aromatherapy using rose oil (Rosa damascena Mill.) on preoperative anxiety: A prospective randomized clinical trial. European Journal of Integrative Medicine, 26, 37–42. https://doi.org/10.1016/j.eujim.2019.01.006  

Sheppard-Hanger, S., & Hanger, N. (2015). The importance of safety when using aromatherapy. The International Journal of Childbirth Education, 30(1), 42-.

Döner, Ş. İ., Dağ Tüzmen, H., Duran, B., & Sunar, F. (2023). The effect of aromatherapy massage with lemon and peppermint essential oil on menopausal symptoms: A double-blinded, randomized placebo controlled clinical trial. Explore (New York, N.Y.). https://doi.org/10.1016/j.explore.2023.09.001

Schnitzler, P., Astani, A. and Reichling, J. (2011). Antiviral Effects of Plant-Derived Essential Oils and Pure Oil Components. In Lipids and Essential Oils as Antimicrobial Agents, H. Thormar (Ed.). https://doi.org/10.1002/9780470976623.ch10

Adil, M., Tiwari, P., Chen, JT. (2023). Therapeutic Potential of Essential Oils against SARS-CoV-2 Infection. In: Chen, JT. (eds) Ethnopharmacology and Drug Discovery for COVID-19: Anti-SARS-CoV-2 Agents from Herbal Medicines and Natural Products. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-99-3664-9_16

Oh, Y.J.; Kim, Y.-S.; Kim, J.W.; Kim, D.W. Antibacterial and Antiviral Properties of Pinus densiflora Essential Oil. Foods 2023, 12, 4279. https://doi.org/10.3390/foods12234279

J. Reichling, Planta Medica, Antiviral and Virucidal Properties of Essential Oils and Isolated Compounds – A Scientific Approach, 2022, DOI: 10.1055/a-1382-2898