Walka z wirusem HPV: skuteczne strategie leczenia brodawek

Obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), często objawia się pojawieniem brodawek, które, choć zwykle nie zagrażają życiu, potrafią istotnie zakłócić komfort codziennego życia oraz stanowić poważny problem estetyczny. Wirus HPV ma duże znaczenie w kontekście zdrowia, ze względu na jego potencjalne powiązanie z różnymi nowotworami, w tym z rakiem szyjki macicy, które jest drugim co do częstości występowania nowotworem u kobiet. Zrozumienie HPV i jego wpływu na zdrowie publiczne jest kluczowe dla ochrony i prewencji chorób z nim związanych.

Co to jest HPV?

Wirus HPV (ang. Human Papilloma Virus), należy do rodziny wirusów DNA, a jego transmisja następuje głównie drogą kontaktu skórnego. Obecnie znanych jest ponad 100 typów wirusa HPV, z czego niektóre skutkują pojawieniem się łagodnych zmian na skórze w postaci brodawek, zarówno na dłoniach tzw.: kurzajek, stopach tzw.: brodawek stóp, jak i innych obszarach ciała, w tym także narządów płciowych, gdzie określa się je terminem kłykcin kończystych bądź brodawek wenerycznych. Jednak to nie wszystko, niektóre odmiany wirusa HPV mogą prowadzić do poważniejszych schorzeń, takich jak rak szyjki macicy czy innych miejsc intymnych zarówno u kobiet jak i mężczyzn oraz zmian nowotworowych w obrębie błon śluzowych (m.in.: jama ustna, gardło, krtań).

Efekt, jaki wywoła zarażenie wirusem HPV, zależy od jego typu. Do najbardziej niebezpiecznych należą typy wysokoonkogenne, które niosą duże ryzyko powstania nowotworu, należą do nich m.in.: typ 16 i 18. Do typów niskiego ryzyka, wywołującego kurzajki należą m.in.: typ 2,4 lub 7, natomiast brodawki stóp powstają na skutek zarażenia typem 1 lub 2. Typy 6 i 11, odpowiadają za powstanie kłykcin kończystych.

Do zakażenia dochodzi na wskutek bezpośredniego kontaktu z rozwiniętymi zmianami skórnymi osoby zarażonej, a także poprzez kontakt seksualny drogą płciową, zarówno podczas stosunku płciowego, jak i oralnego czy analnego. Stosowanie prezerwatyw może zmniejszyć ryzyko przenoszenia brodawek narządów płciowych, nie jest jednak metodą 100 % prewencji. Istnieje również ryzyko zarażenia w trakcie porodu, wówczas wirus może zostać przeniesiony z matki na dziecko. (Khamjan et al., 2023; Zhu et al., 2022)

Jak wygląda brodawka skórna?

Kurzajki na dłoniach i palcach są najczęściej spotykanym rodzajem kurzajek, mogą występować również wokół paznokci jak i pod nimi. Charakteryzują się jako małe, twarde zmiany skórne o nierównej powierzchni, zwykle o średnicy < 1 cm. Mogą mieć kolor od jasnego do ciemnobrązowego lub nawet czarnego. Często mają dobrze zdefiniowany kształt i występują pojedynczo lub w grupach. Kurzajki na dłoniach i palcach są czasami bolesne, szczególnie podczas ucisku lub nacisku na nie.

Brodawki na stopach występują najczęściej na spodzie stóp, zwłaszcza w miejscach dużego nacisku i tarcia, takich jak pięty czy poduszeczki. Charakteryzują się jako płytkie wgłębienia w skórze, często otoczone twardą, rogowaciejącą obwódką. Mogą być nieco białawe lub żółtawe, lub zawierać brunatne/czarne elementy, a ich rozmiary mogą się różnić. Brodawki na stopach mogą być bolesne podczas chodzenia.

Kłykciny kończyste to brodawki narządów płciowych, okolic intymnych oraz odbytu. Brodawki te najczęściej mają postać małych guzków, mogą być też płaskie, a w miarę upływu czasu tworzą brunatne szypułkowe struktury. Mogą czasem powodować dyskomfort w postaci uczucia świądu. (Common Warts | The Color Atlas and Synopsis of Family Medicine, 3e | AccessMedicine | McGraw Hill Medical, n.d.; Warts | Current Medical Diagnosis & Treatment 2023 | AccessMedicine | McGraw Hill Medical, n.d).

Jak odróżnić brodawkę od innych zmian skórnych?

W przypadku brodawek samodzielna diagnoza może nie być jednoznaczna, a ich cechy pokrywają się z objawami innych chorób skórnych. Brodawki na stopach, często mylone są z odciskami, które również mogą sprawiać ból przy chodzeniu, a w obrazie wyglądają często bardzo podobnie. Różnicą w ich wyglądzie jest zazwyczaj, tzw.: rdzeń kurzajki czyli sieć drobnych naczyń krwionośnych (czarnych punkcików), widziana po starciu zewnętrznej warstwy brodawki, których w przypadku odcisków nie zaobserwujemy. Inne choroby o podobnym charakterze objawów to m.in.: półpasiec brodawkowaty, nowotwory skóry, znamiona, łuszczyca, rogowacenie skóry, liszaj. W przypadku niepewności diagnostycznej lub oporności na leczenie może być wskazana biopsja z oceną histopatologiczną. Konsultacja dermatologiczna odgrywa kluczową rolę w skutecznym leczeniu brodawek, ponieważ specjalista może dokładnie ocenić rodzaj brodawek, dostosować odpowiednie metody terapeutyczne i monitorować postęp leczenia. (Jordan Witchey et al., 2018)

Leczenie

Ponad 90% infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), charakteryzuje się brakiem widocznych objawów i jest tymczasowa, zwykle ustępuje w ciągu 6-24 miesięcy od momentu zakażenia. Jest to możliwe dzięki aktywności układu odpornościowego, który skutecznie usuwa wirusy z organizmu. W przypadku wystąpienia objawów ważne jest, aby nie stosować żadnych samodzielnych metod usuwania brodawek, takich jak spalanie, przecinanie, rozdzieranie, skubanie, gdyż może to prowadzić do rozprzestrzenienia infekcji na inne obszary.

Istnieje wiele różnych podejść terapeutycznych stosowanych u osób z brodawkami, a terapia może przybrać różne formy:

• Chemiczne (keratolityczne) polegające na zastosowaniu preparatów na bazie kwasu salicylowego, kwasu dwu lub trichlorooctowego, kwasu mlekowego oraz preparatów złożonych.
• Metody fizyczne, takie jak zabiegi chirurgiczne, krioterapia (wymrażanie), elektrokoagulacja.
• Terapia cytostatyczna hamująca namnażanie komórek wirusa, wykorzystująca substancje takie jak: 5-fluorouracyl i bleomycyna czy podofilina. Należy jednak wziąć pod uwagę, to, że stosowanie cytostatyków miejscowo powoduje martwicę tkanek, który przylegają do brodawki, co może powodować ból i obrzęk.
• Metoda fotodynamiczna, oparta na stosowaniu preparatu fotouczulającego i naświetlaniu lasera.
• Terapia immunomodulująca, np. zastosowanie imikwimodu, który pobudza odpowiedź układu immunologicznego.

Uznanie brodawki za wyleczoną następuje, gdy skóra w pełni odbuduje wszystkie warstwy naskórka. Wśród dostępnych metod terapeutycznych, żadna nie gwarantuje całkowitej skuteczności i selektywnego działania przeciwko wirusowi, a nawrót kurzajek jest częstym zjawiskiem. Dodatkowo należy liczyć się z możliwością powikłań, często wynikających z niewłaściwego zastosowania tj.: martwica tkanki, bolesność, powstawanie pęcherzy, rozrost infekcji. Warto wspomnieć, że wymienione wyżej metody nie są rekomendowane dla dzieci, kobiet w ciąży oraz osób z chorobami przewlekłymi np. cukrzycą, a także u osób stosujących leczenie immunosupresyjne, gdzie niezbędna jest konsultacja lekarska. (Lipke, n.d; García-Oreja et al., 2022)

Ziołolecznictwo

Alternatywą w leczeniu kurzajek wymienionymi wyżej metodami i środkami może być zastosowanie preparatów ziołowych.

Glistnik Jaskółcze Ziele (łac. Chelidonium majus), jest stosowany w tradycyjnej medycyny w leczeniu brodawek od wieków. Charakterystyczna mleczno-pomarańczowa wydzielina, widoczna po przełamaniu łodygi ma właściwości przeciwwirusowe. W jej składzie znajdują się takie substancje jak.: chelidonina i sangwinaryna czyli alkaloidy o właściwościach antymitotycznych hamujących namnażanie komórek. Dodatkowo zawiera enzymy proteolityczne, które mogą pomagać w rozkładaniu białek oraz kwasy fenolowe wykazujące działanie ściągające i antyseptyczne. Leczenie sokiem z glistnika jest procesem długotrwałym ok. 2-3 miesięcy stosowania. W środowisku naukowym, bezpieczeństwo stosowania jest poddane dyskusji, ze względu na zmienność składu w zależności od siedliska rośliny, możliwe alergie skórne, fototoksyczność przy ekspozycji słonecznej, a także potencjalne szkodliwe działanie na wątrobę przy podaży doustnej. Jednak do poradni dermatologicznych regularnie przychodzą pacjenci, którzy twierdzą, że sok mleczny wyizolowany z ziela glistnika skutecznie leczy ich brodawki wirusowe.  (Nawrot et al., n.d.; Muršić et al., 2020)

Dostępne są na rynku preparaty ekstraktu z glistnik jaskółcze ziele, które wykorzystywane są do robienia okładów na brodawki. Naniesiony ekstrakt na gazę lub płatek kosmetyczny przykładany jest do brodawki cyklicznie przez okres od kilku do kilkunastu dni. Należy jednak pamiętać, aby taki okład nie trwał jednorazowo dłużej niż 10-15 minut, ponieważ ekstrakt z glistnika może wywołać miejscowe podrażnienie lub nawet lekki oparzenie skóry.

W medycynie ludowej czosnek (łac. Allium sativum) jest szeroko stosowany jako naturalny środek na wiele dolegliwości, a badania naukowe potwierdziły wiele z jego właściwości leczniczych. Czosnek wykazuje m.in.: działanie immunomodulujące i przeciwwirusowe. Substancje zawarte w czosnku głównie allicyna, posiadają właściwości przeciwwirusowe i hamują rozmnażanie się zakażonych wirusem komórek. Można zatem rozważyć stosowanie okładów z czosnku w leczeniu brodawek. (Pazyar & Feily, 2011; Dehghani et al., 2005)

Kolejnym naturalnym produktem, może być olejek z drzewa herbacianego (łac. Melaleuca alternifolia). Olejek z drzewa herbacianego wywiera działanie przeciwutleniające, stwierdza się również jego szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego oraz przeciwko infekcjom wirusowym, grzybiczym, wpływającym na skórę i błonę śluzową. Stosowanie olejku herbacianego bezpośrednio na brodawki może przyspieszyć proces ich gojenia i redukcję objawów. Jednakże przed użyciem zawsze warto skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli brodawki są duże, liczne lub znajdują się w delikatnych miejscach na skórze. Stosowanie olejku z drzewa herbacianego, może u niektórych osób wiązać się z ryzykiem alergii i podrażnienia skóry.(Millar & Moore, 2008; Pazyar et al., 2013)

Zielona herbata (łac. Camellia sinensis) zawiera katechiny, które wykazują działanie przeciwwirusowe i proapoptotyczne hamuje namnażanie komórek zainfekowanych wirusem, co sprawia, że standaryzowany ekstrakt z zielonej herbaty jako maść jest używany do zwalczania kłykcin kończystych, czyli brodawek płciowych wywoływanych przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). (Massa et al., 2022)

Warto zauważyć, że rośliny te są stosowane od lat jako tradycyjne metody zwalczania brodawek, jednak przed zastosowaniem warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Pomimo obecności potencjalnie korzystnych właściwości, ważne jest, aby stosować się do zaleceń dotyczących dawkowania i ostrożnie monitorować wszelkie reakcje organizmu.

Chloryn sodu

W książkach o medycynie alternatywnej można znaleźć wskazówki wykorzystania miejscowo MMS (Chlorynu sodu) w leczeniu brodawek, szczególnie tych umiejscowionych na palcach. W celu przygotowania przymoczki lub roztworu do moczenia palców należy do małego szklanego naczynia dodać: 100 ml letniej wody, 2 ml (40 kropli) MMS o stężeniu 25-27% i 2 ml soku z cytryny.

Następnie palec z brodawką moczyć przez około 30-50 minut, zabieg powtarzam co drugi dzień, po około 5-10 takich moczeniach, brodawka powinna zacząć znikać, a miejsca bytowania wirusa mogą zmienić barwę na ciemną. W przypadku pojawienia się jakiejkolwiek reakcji alergicznej lub podrażnień na chlor należy przerwać stosowanie tej metody.

Dieta wspomagająca

Równowaga składników diety ma kluczowe znaczenie dla utrzymania prawidłowej funkcji odpornościowej i zdolności do skutecznego reagowania na infekcje. Niektóre składniki diety, takie jak fruktoza, tłuszcze nasycone i typowa dieta zachodnia, mają działanie prozapalne, podczas gdy zmniejszenie spożycia węglowodanów i zwiększenie spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych może pomóc w obniżeniu odpowiedzi immunologicznej. Kraje o wysokim spożyciu białka roślinnego, w tym fasoli i roślin strączkowych, były istotnie związane z niższym wskaźnikiem zakażeń chorobami wirusowymi.

Spożywanie produktów bogatych w polifenole roślinne i właściwościach przeciwwirusowych tj.: czarna jagoda, kiełki z lucerny lub rzodkiewki lub brokułów, szparagi, szpinak, kolendra, pietruszka w postaci zielonej, olej kokosowy, czosnek, imbir, malina, sałata (lodowa, zielona, włoska, pekińska), papaja, morela, granat, jarmuż, koper, algi czerwone, herbaty z: melisy, korzenia lukrecji, czerwonej koniczyny, liścia pokrzywy i czarnego bzu zdecydowanie wzmocni odporność i zmniejszy predyspozycje do zachorowania na choroby wirusowe. Inne czynniki, takie jak zmniejszenie stresu, unikanie toksyn i ćwiczenia fizyczne (30 minut każdego dnia), również mogą poprawić odporność.(Hellmich & Wojtowicz, 2022; Liu et al., 2020)

Szczepienia

W ostatnich latach stosowane zostały szczepionki przeciwko wirusowi HPV tj.: Gardasil i Cervari, które mogą chronią przed zakażeniem i rozwojem powiązanych z nim nowotworów. (Khamjan et al., 2023; Franconi et al., 2020)

Podsumowanie

Leczenie brodawek może obejmować różnorodne metody, od terapii chemicznych po terapię immunomodulującą. W niektórych przypadkach ziołolecznictwo może być również stosowane jako uzupełnienie terapii lub komplementarna metoda, na przykład sok z glistnika lub olejek z drzewa herbacianego. Dodatkowo dieta bogata w składniki odżywcze może wspomagać odporność organizmu i zmniejszać ryzyko infekcji wirusowych. Warto podkreślić, że każde leczenie, zarówno konwencjonalne, jak i alternatywne, powinno być konsultowane z lekarzem lub farmaceutą, aby dobrać najodpowiedniejszą metodę terapii i uniknąć ewentualnych powikłań.

Autor: mgr farmacji Monika Kompala

Literatura:

Common Warts | The Color Atlas and Synopsis of Family Medicine, 3e | AccessMedicine | McGraw Hill Medical. (n.d.). Retrieved February 10, 2024, from https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25ts0002.han.uni.opole.pl/content.aspx?sectionid=206790890&bookid=2547&Resultclick=2

Dehghani, F., Merat, A., Panjehshahin, M. R., & Handjani, F. (2005). Healing effect of garlic extract on warts and corns. International Journal of Dermatology, 44(7), 612–615. https://doi.org/10.1111/J.1365-4632.2004.02348.X

Franconi, R., Massa, S., Paolini, F., Vici, P., & Venuti, A. (2020). Plant-Derived Natural Compounds in Genetic Vaccination and Therapy for HPV-Associated Cancers. Cancers 2020, Vol. 12, Page 3101, 12(11), 3101. https://doi.org/10.3390/CANCERS12113101

García-Oreja, S., Javier Alvaro-Afonso, F., Tardáguila-García, A., opez-Moral, M. L., García-Madrid, M., & Luis Lázaro-Martínez, J. (2022). Efficacy of cryotherapy for plantar warts: A systematic review and meta-analysis. https://doi.org/10.1111/dth.15480

Hellmich, C., & Wojtowicz, E. E. (2022). You are what you eat: How to best fuel your immune system. https://doi.org/10.3389/fimmu.2022.1003006

Jordan Witchey, D., Brianne Witchey, N., Roth-Kauffman, M. M., & Kevin Kauffman, M. (2018). Plantar Warts: Epidemiology, Pathophysiology, and Clinical Management. The Journal of the American Osteopathic Association, 118(2), 92–105. https://doi.org/10.7556/JAOA.2018.024

Khamjan, N. A., Beigh, S., Algaissi, A., Megha, K., Lohani, M., Darraj, M., Kamli, N., Madkhali, F., & Dar, S. A. (2023). Natural and synthetic drugs and formulations for intravaginal HPV clearance. Journal of Infection and Public Health, 16(9), 1471–1480. https://doi.org/10.1016/J.JIPH.2023.06.016

Lipke, M. M. (n.d.). An Armamentarium of Wart Treatments. Clinical Medicine & Research, 4, 273–293. Retrieved February 10, 2024, from http://www.clinmedres.org

Liu, K., Ding, X., & Zhao, W. (2020). Influence of dietary pattern on human immunity. National Medical Journal of China, 100(48), 3890–3896. https://doi.org/10.3760/CMA.J.CN112137-20200728-02234

Massa, S., Pagliarello, R., Paolini, F., & Venuti, A. (2022). Natural Bioactives: Back to the Future in the Fight against Human Papillomavirus? A Narrative Review. Journal of Clinical Medicine, 11(5), 1465. https://doi.org/10.3390/JCM11051465/S1

Millar, B. C., & Moore, J. E. (2008). Successful topical treatment of hand warts in a paediatric patient with tea tree oil (Melaleuca alternifolia) Case study. Complementary Therapies in Clinical Practice, 14, 225–227. https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2008.05.003

Muršić, I., Včev, A., Kotrulja, L., Kuric, I., Milavić, T., Šustić, N., & Tolušić Levak, M. (2020). TREATMENT OF VERRUCA VULGARIS IN TRADITIONAL MEDICINE. Preliminary Communication Acta Clin Croat, 59(3), 745–750. https://doi.org/10.20471/acc.2020.59.04.22

Nawrot, J., Wilk-J, M., Nawrot, S., Nawrot, K., Wilk, B., Dawid-Pa, R., Urbá nska, M., Micek, I., Nowak, G., & Gornowicz-Porowska, J. (n.d.). Milky Sap of Greater Celandine (Chelidonium majus L.) and Anti-Viral Properties. https://doi.org/10.3390/ijerph17051540

Pazyar, N., & Feily, A. (2011). Garlic in dermatology. Dermatology Reports, 3(1). https://doi.org/10.4081/DR.2011.E4

Pazyar, N., Yaghoobi, R., Bagherani, N., & Kazerouni, A. (2013). A review of applications of tea tree oil in dermatology. International Journal of Dermatology, 52(7), 784–790. https://doi.org/10.1111/J.1365-4632.2012.05654.X

Warts | Current Medical Diagnosis & Treatment 2023 | AccessMedicine | McGraw Hill Medical. (n.d.). Retrieved February 10, 2024, from https://accessmedicine-1mhmedical-1com-12p7l25ts0002.han.uni.opole.pl/content.aspx?sectionid=269145211&bookid=3212&Resultclick=2

Zhu, P., Qi, R. Q., Yang, Y., Huo, W., Zhang, Y., He, L., Wang, G., Xu, J., Zhang, F., Yang, R., Tu, P., Ma, L., Liu, Q., Li, Y., Gu, H., Cheng, B., Chen, X., Chen, A., Xiao, S., … Gao, X. H. (2022). Clinical guideline for the diagnosis and treatment of cutaneous warts (2022). Journal of Evidence-Based Medicine, 15(3), 284–301. https://doi.org/10.1111/JEBM.12494